آداب و رسوم رمضان در یزد

ماه مهمانی خدا که فرا می‌رسد، مردم هر منطقه، هر یک به نحوی در این مهمانی شرکت می‌کنند و مردم یزد نیز رسومی دارند که گرچه برخی از آن‌ها رنگ باخته، اما هنوز هم بعضی از آن‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

آداب و رسوم ماه رمضان یکی از بارزترین نمونه‌های فرهنگ عامه به شمار می‌رود و بسیاری از این آداب و رسوم، ریشه در دین و مذهب دارد و جالب اینکه برخی از این آداب، حتی به دوران قبل از اسلام باز می‌گردد که این امر حاکی از پیوند عمیق فرهنگ اسلامی و ایرانی دارد.

استان یزد با برخورداری از فرهنگ و تمدنی غنی در میان ایرانیان، آداب و رسوم خاصی را در ماه رمضان دارد که یکی از این آیین‌ها در پیشواز از ماه رمضان است و به «کلوخ اندازان» معروف است. این رسم شباهت بسیاری به خانه تکانی روزهای پایانی سال دارد؛ به نحوی که مردم چند روز قبل از ماه رمضان به نظافت و پاک‌سازی خانه‌ها و مساجد می‌پردازند و با برگزاری مراسم کلوخ اندازان، به شادی پرداخته و از ماه مبارک رمضان استقبال می‌کنند.

در این آیین باستانی، خانواده‌ها آخرین روز ماه شعبان را در کنار یکدیگر جمع می‌شدند و به دل طبیعت می‌رفتند و آن روز را به شادی می‌گذراندند. خانواده‌ها در این روز در کنار یکدیگر جمع می‌شوند و به دامن طبیعت و تفرجگاه‌های اطراف یزد می‌روند و از انواع خوراکی‌ها تناول می‌کنند.

خوراک‌های این روز بسیار متنوع است و سعی می‌کنند آنچه میلشان باشد بخورند و خود را برای ماه رمضان که ماه امساک و پرهیز از زیاده خواری و گناه است، آماده کنند.

یکی از متداول‌ترین غذاهای روز کلوخ اندازان در یزد «شولی» است. شولی نوعی آش است و انواع مختلف دارد.

یکی از متداول‌ترین غذاهای روز کلوخ اندازان در یزد «شولی» است. شولی نوعی آش است و انواع مختلف دارد. از دیگر خوراکی‌های یزدی‌ها در روز کلوخ اندازان، آش رشته یا آش خمیر، آش کشک، حلوای برنج یا شله زرد و فالوده یزدی است. برخی از مردم در گذشته، کلوخ‌های کوچکی را نیز در پایان روز به سمت یکدیگر پرتاب می‌کردند و روز خود را با بازی و شادمانی خاتمه می‌دادند و از این‌رو، این مراسم را کلوخ اندازون نام نهاده‌اند.

وقت شناسی با چراغ ملا کاظم

مردم در گذشته برای بیدار شدن در سحرهای ماه رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر، از ستارگان استفاده می‌کردند که این کار در یزد با آداب و رسوم خاصی انجام می‌شده است. برخی از مردم از جمله خادمین مساجد، یکی دو ساعت به سحر مانده، چراغ‌هایی را روشن و در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد می‌گذاشتند تا بقیه با دیدن نور چراغ به نزدیک شدن سحر پی ببرند و با شروع اذان صبح، آن‌ها را خاموش می‌کردند.

یکی از مشهورترین چراغ‌ها، «چراغ ملا کاظم»، خادم مسجد جامع کبیر بود. او هر شب چراغی را روشن می‌کرد و در یکی از گلدسته‌های مسجد جامع می‌گذاشت و هنگام اذان صبح، آن را خاموش می‌کرد، یا این که در شهر نقاره می‌زدند و وقت سحر را مشخص می‌کردند.

برای تشخیص غروب آفتاب نیز به دیوار کاه‌گلی نگاه می‌کردند و عقیده داشتند که هر وقت کاه‌های داخل کاهگل دیوار دیده نشود، موقع اذان مغرب شده است.

افطاری دادن، رسمی که فراموش نمی‌شود

در استان یزد، نماز جماعت مغرب و عشا، همانند سایر نمازهای یومیه، در تمام مساجد برگزار می‌شود و چون مردم بر این باورند که افطاری دادن روزه داران ثواب زیادی دارد، در مساجد افطاری می‌دهند.

افطاری معمولاً شامل نان و پنیر و سبزی، آش، آبگوشت، برنج، خرما، کیک و زولبیاست که بیشتر توسط افراد خیر، نذری و عقیقه و گاه از موقوفاتی که برای این کار در نظر گرفته شده، افطاری داده می‌شود.

آیین روضه قنبر، نماد ضربت خوردن مولای متقیان

روضه قنبر از دیگر رسوم مردم دارالعباده یزد در ایام ماه مبارک رمضان است که از روز نوزدهم تا شب بیست و هفتم ماه رمضان، خوانده می‌شود. این روضه بیشتر مخصوص زنان است که با نذری دادن و طلب حاجت در این چند روز مرسوم است و در خانه‌ها برگزار می‌شود. برگزاری روضه قنبر، نماد ضربت خوردن مولای متقیان است و با آداب خاصی توسط زنان برگزار می‌شد.

قنبر از غلامان حضرت علی (ع) بوده که فردی در این مراسم با حالاتی شبیه درویشان، لباس سفیدی بر تن می‌کرد و با کلاه سفید کشکولی که نماد دوستی حضرت علی بود، مراسم را اجرا می‌کرد. در مراسم روضه قنبر، دو شخصیت دیگر نیز حضور دارند که یکی نقش حضرت زینب (س) را با لباس بلند و مشکی و شخصیت دیگر نقش ام‌کلثوم را بازی می‌کرد.

بین حاضران در این گروه، صحبت‌هایی در قالب شعر رد و بدل می‌شد و اشعار حزن آلود می‌خواندند و هر کدام به تناسب باید جواب بدهند. البته اکنون هم این مراسم، کم و بیش در یزد برگزار می‌شود و احترام خاصی در بین مردم دارد که برای طلب حاجت و رفع گرفتاری توسط زنان برگزار می‌شود.

کیسه دوزی و لباس مراد

از دیگر آداب و رسوم مردم یزد که اکنون نیز به همان شکل و سیاق گذشته ادامه دارد و برگزار می‌شود، مراسم کیسه دوزی و پیراهن مراد است.

در این رسم باستانی که ریشه در آیین نیکان و گذشتگان دارد و از آریایی‌ها به ارث رسیده است، در شب 27 ماه رمضان، در میان نماز ظهر و عصر پارچه‌ای را به نیت شفا برای بیمار تهیه می‌کنند و آن پارچه را برش می‌دهند تا کار دوخت روی آن انجام شود.

دوختن پیراهن در این رسم که بیشتر توسط زنان انجام می‌شود، گاهی در همان مسجد انجام می‌شود و گاهی نیز به بعد از نماز موکول می‌شود و در منزل اقدام به دوخت آن می‌کنند. البته این رسم بیشتر در مسجد امیر چخماق یزد که سنگی را با نام مراد در خود دارد انجام می‌شود، اما در سایر مساجد نیز مرسوم است.

از آداب و رسوم مردم یزد که اکنون نیز به همان شکل و سیاق گذشته ادامه دارد و برگزار می‌شود، مراسم کیسه دوزی و پیراهن مراد است.

برخی که نذر داشتند یا کسانی که مریض داشتند، نذر می‌کردند این کار را انجام دهند و به همین منظور، پولی را از هفت نفر از سادات یا از هفت نفر زن به نام فاطمه برای تهیه پارچه می‌گرفتند و بعد از تهیه پارچه، بین نماز ظهر و عصر آن را برش می‌دادند.

در روز 27 ماه رمضان، پارچه‌ای را به مسجد می‌بردند و بین دو نماز ظهر و عصر، پارچه را می‌بریدند و اعتقاد داشتند، نباید از قیچی استفاده کنند و از چاقو یا تیغ استفاده می‌شد و با نخی که هم رنگ پارچه باشد، کیسه‌ای می‌دوختند و بین دو نماز از میان کیسه، نخ سبزی را عبور می‌دادند و انتهای نخ را به چند نخ گره می‌زدند و نخ را از سکه سوراخ داری که فردی حاجت‌دار داده بود، به سر کیسه می‌بستند.

پس از دوخت کیسه، آن را به فرد سفارش دهنده می‌دادند که تا وقتی حاجتش برآورده شود، از آن نگهداری کند و پس از برآورده شدن حاجت، سر کیسه را باز کند و سکه‌ی سوراخ‌دار را بیرون آورد و زیر لباس بدوزد، به طوری که دیده نشود و همیشه همراه خود داشته باشد.

پخت نان لقمه‌ای مراد

پخت نان مراد نیز از دیگر رسوم در شب بیست و هفتم ماه رمضان است که در میان مردم یزد به نان بیست و هفتم معروف است. برای تهیه و پخت این نان که در ابعاد کوچک و شبیه لقمه است، باید پول آرد آن را از هفت نفر از اهل سادات یا پنج نفر مۆمن که نام پنج تن را دارند تهیه کنند و آرد نان را نیز از نانوایی که رو به قبله است می‌خرند، آرد را خمیر می‌کنند و نان می‌پزند و در میان مردم تقسیم می‌کنند.

خانواده‌هایی که مریض داشتند یا فرزندشان خدمت سربازی بود، نان مراد را می‌پختند. آن‌ها گاهی نان را خشک می‌کردند و در جیب سرباز و یا فردی که در زندان بود می‌گذاشتند، سرباز به خانه می‌آمد و زندانی نیز از بند آزاد می‌شد.

تهیه آجیل مشکل گشا

رسم دیگر این شب‌ها، تهیه آجیل مشکل گشا است. این رسم در شب‌های ماه رمضان به خصوص شب‌های احیا اجرا می‌شود و کسانی که حاجت دارند، آجیل را تهیه می‌کنند. برای این کار، فرد حاجت‌دار ماهانه مبلغی را کنار می‌گذاشت و پول را به زن مۆمنی می‌داد تا آجیل را از هفت مغز، بخرد و در مراسمی خاصی بین دو نماز در میان نمازگزاران تقسیم کند.

ذکر گرفتن در مساجد

رسم دیگر ماه رمضان، ذکر گرفتن در مساجد است. این رسم، مخصوص شب 27 رمضان است که در مساجد و خانه‌ها برگزار می‌شود. پس از ذکرخوانی، جمله «نادعلیا مظهر العجائب» مرتب تکرار می‌شود و حاضرین ابن ملجم را لعن می‌کنند و جمله «اللهم العن قتله امیرالمۆمنین» را می‌خوانند.

در هر حال، مردم برای برپا داشتن ماه رمضان، تلاش می‌کنند تا به خدا نزدیک شوند و این دستور الهی را اجرا کنند. یک ماه روزه داری تنها لب و دهان فروبستن از طعام نیست، بلکه فرصتی برای کمک به نیازمندان و محرومان و دست محبت کشیدن بر سر یتیمان است که این روزها بازار گرمی دارد و زنده ماندن معنویت الهی به همین رسومات و صداقت است.

باشگاه خبرنگاران