لپ تاپ (Laptop) ها، یا همان کامپیوترهای کیفی _ که البته از نظر چگونگی تاشویی، بیشتر کتابچه (Notebook) هستند- کامپیوترهایی هستند بسیار جوان که عمر آنها به زحمت به سه دهه می رسد. با این حال رشد کمی و کیفی آنها تاکنون شتاب زیادی داشته است و افق روشن تری هم برای این صنعت پیش بینی می شود.
• نگاهی به گذشته
آلن کای (Alan Kay) از شرکت زیراکس، احتمالاً اولین کسی بود که در دهه ۱۹۷۰ طرح یک کامپیوتر قابل حمل دستی را به طور اصولی پایه ریزی کرد. او در این طرح رویایی، کامپیوتر هایی به اندازه یک دفترچه یادداشت را با نام پیشنهادی داینابوک (Dynabook) ترسیم کرد که به راحتی قابل حمل بوده و توانایی حفظ و نگهداری تمام اطلاعات مورد نیاز هر شخص را داشته باشند.
کای معتقد بود چنین کامپیوترهای قابل حملی باید چنان ساخته شوند که هر شخص بتواند یکی از آنها را از آن خود داشته باشد و حتی برای داینابوک، امکانات و قابلیت های شبکه بی سیم را نیز در نظر گرفت. با این حال نه او و نه کمپانی متبوعش، هیچکدام جزء اولین سازندگان کامپیوترهای کوچک قابل حمل نبودند، بلکه اولین لپ تاپ را یک انگلیسی به نام ویلیام مگریج برای کمپانی گرید سیستمز، در سال ۱۹۷۹ ساخت. این کامپیوتر دارای ۳۴۰ کیلوبایت حافظه از نوع حبابی (bubble) و نمایشگری از نوع اکترولومینسنت بود. اختراع گرید بیش از یک پنجم وزن سبک ترین کامپیوترهای کاربردی آن زمان را نداشت و ناسا آن را برای برنامه شاتل فضایی در اوایل دهه ۱۹۸۰ به کار گرفت.
با این حال تا چند سال بعد لپ تاپ ها به طور جدی برای بازار طراحی نشدند تا اینکه در سال ۱۹۸۳ شرکت کامپیوتری گاویلان لپ تاپی ساخت که ۶۴ کیلوبایت حافظه با دسترسی تصادفی (random access memory) یاRAM داشت و از یک ریزپردازنده ۸۰۸۸ به علاوه یک ماوس لمسی بهره می برد. این لپ تاپ سیستم عامل مخصوص به خود داشت و یک چاپگر قابل حمل نیز آن را همراهی می کرد که ۴ کیلوگرم وزن لپ تاپ و ۴/۶ کیلوگرم وزن چاپگر بود. درایو فلاپی هم برای آن در نظر گرفته شده بود اما با دیگر کامپیوترها همساز نبود.
با تمام این مزایا گاویلان در این پروژه شکست خورد!
سال بعد، غول صنعت کامپیوتر «اپل» Apple IIc را روانه بازار کرد، که هرچند کامپیوتری در ابعاد یک نوت بوک بود اما به راستی یک لپ تاپ محسوب نمی شد. Apple IIc دارای ۱۲۸ کیلوبایت حافظه، درایو فلاپی ۲۵/۵ اینچی، دو درگاه سریال، یک درگاه برای ماوس، کارت مودم، منبع تغذیه خارجی و به صورت تاشونده بود.۵ کیلوگرم وزن داشت اما نمایشگر ۹ اینچی مونوکرومی آن جدا و سنگین تر بود. با این وجود کل این کامپیوتر قابلیت حمل نسبتاً آسانی داشت و هرچند در مقایسه با لپ تاپ های امروزی شاید غیرقابل تحمل به نظر آید ولی در آن زمان برای کار در منازل و فروشگاه ها استقبال خوبی از آن شد و تا پنج سال بعد هم همچنان در اوج ماند.
در سال ۱۹۸۶ نیز IBM کامپیوتر شخصی چندکاربردی خود (IBM PC Convertible) را به بازار فرستاد که برخلاف Apple IIc یک لپ تاپ واقعی بود. این لپ تاپ همچون لپ تاپ گاویلان از یک ریزپردازنده مدل۸۰۸۸ استفاده می کرد اما دارای ۲۵۶ کیلوبایت حافظه، یک درایو فلاپی ۵/۳ اینچی، نمایشگر LCD، درگاه های موازی و سری چاپگر و فضایی برای نصب مودم داخلی بود. کامپیوتر شخصی چندکاربردی IBM همراه با یک سری از نرم افزارهایی که ویژه آن طراحی شده بودند، نظیر ویرایشگر متن، تقویم، ماشین حساب و دفترچه تلفن عرضه می شد. وزنی حدود ۴/۵ کیلوگرم داشت و ۳۵۰۰ دلار فروخته می شد. موفقیت این دستگاه بی نظیر بود و طلیعه دار تجارتی نو در عرصه لپ تاپ ها شد به طوری که توشیبا به زودی دنباله رو IBM شد و به دنبال آن شرکت های متعددی با پشتوانه های قوی علمی و مالی به این قافله پیوستند.
از آن زمان تاکنون سازندگان بسیاری به این عرصه وارد شده و هر کدام در حد خود به بهبود لپ تاپ ها کمک کرده اند. لپ تاپ های امروزی پیچیده تر، سبک تر، شکیل تر و خلاصه به آنچه که «کای» در نظر داشت نزدیکترند.
•آناتومی لپ تاپ ها
لپ تاپ ها مانند تمامی کامپیوترها از ریزپردازنده که در حکم مرکز فرماندهی کامپیوتر است، فرمان می گیرند. پردازنده لپ تاپ از نوعی انتخاب و یا طراحی می شود که کمترین میزان مصرف برق را داشته باشد. امروزه وجود نرم افزار و سخت افزاری که در فواصل عدم کار با ریزپردازنده لپ تاپ، آن را اصطلاحاً «به خواب ببرد»، ضروری می نماید.
آنها دارای صفحه نمایشی ای هستند که عموماً از نوع LCD است و ماوس آنها به صورت لمسی و مسطح است، هرچند که همواره برای کارهای ظریف تر و یا کسانی که ماوس های معمولی دارند، درگاه ماوس در نظر گرفته می شود. لپ تاپ ها از برق AC و یا باتری به عنوان منبع تغذیه استفاده می کنند که هر چقدر مصرف آنها کمتر و نیز توانایی ذخیره انرژی در باتری بیشتر باشد، این برای یک لپ تاپ مزیت محسوب می شود.
امروزه درگاه های زیادی به منظور اتصال لپ تاپ به شبکه محلی (LAN)، خط تلفن، چاپگر و دیگر ابزار انتقال داده در لپ تاپ ها قرار داده می شوند. علاوه بر دیسک سخت که جز در برخی لپ تاپ های ویژه بسیار کوچک، در درون هر لپ تاپی قرار دارد، درایوهای جانبی سازگار با سایر کامپیوترها، نظیر درایو فلاپی (۵/۳ اینچی)، درایوCD و DVD (فقط برای خواندن اطلاعات و یا خواندن ونوشتن، بسته به نوع نیاز) به صورت بسیار فشرده (از نظر فیزیکی) بر روی لپ تاپ قرار داده می شوند. البته برخی لپ تاپ ها فقط دارای یک درایو جانبی هستند اما امکان اضافه کردن یا تعویض آن درایو با نوعی دیگر (در برخی موارد حتی بدون روشن و خاموش کردن لپ تاپ)، پیش بینی شده است. دیسک سخت، RAM و سایر اجزای درونی لپ تاپ ها به طور کلی جز در اندازه ظاهری (که کوچکتر و سبک ترند) از نظر طرز کار تفاوتی با اجزای مشابه در سایر کامپیوترها ندارند.

صفحه کلید لپ تاپ ها معمولاً شبیه سایر صفحه کلید ها و برخی موارد به صورت لمسی (لمس تصویر هر کلید بر روی نمایشگر و ذخیره برابر نهاد آن کلید مجازی در حافظه و در نتیجه شبیه سازی عمل تایپ توسط یک صفحه کلید واقعی) است. شکل عمومی لپ تاپ ها نیز به صورت تاشو است که در یک طرف نمایشگر و در مقابل آن صفحه کلید و ماوس قرار دارند. سایر اجزا نظیر بلندگو ها و درایوهای جانبی نیز بسته به طراحی سازندگان در طرفین جاسازی می شوند. حجم یک لپ تاپ عموماً با اندازه نمایشگر آن سنجیده می شود. وزن سبکتر نیز مزیت مهمی است که به شدت مورد توجه خریداران است.
امروزه لپ تاپ ها طوری ساخته می شوند که امکان upgrade کردن آنها به سادگی امکان پذیر باشد.
• سازندگان
شرکت های چندملیتی با محوریت آمریکا و ژاپن در ساخت انواع لپ تاپ ها پیشگام اند و قسمت اعظم این بازار را در اختیار خود دارند. از این جمله می توان به شرکت های، اپل، کامپک، دل، اچ پی، آی بی ام، سونی و توشیبا اشاره کرد.
با این حال برخی شرکت های آسیایی نیز در این حوزه وارد شده و هرچند محصولات آنها هنوز به کیفیت محصولات شرکت های مشهور نرسیده است، اما حضور آنها هر روز پررنگتر می شود که از این میان نیز ال جی، سامسونگ و مگزونت قابل اشاره اند. نکته ای که در این میان قابل ذکر است آن است که عموماً یک لپ تاپ از یک کامپیوتر شخصی همسان کیفیت بهتری دارد. چرا که هر لپ تاپ به طور کامل در شرکت سازنده، با لوازم اصلی ساخته شده و نرم افزار ارژینال نیز روی آن نصب می شود؛ اما در مورد کامپیوترهای شخصی - به خصوص در کشورهای جهان سوم - اینگونه نیست.
قاعدتاً نظر به پیشرفتگی و پیچیدگی ساخت لپ تاپ نمی توان از کشوری چون ایران انتظار داشت در صف سازندگان قرار داشته باشد اما اخیراً در زمینه مونتاژ برخی لپ تاپ های ارزان قیمت، اقداماتی در کشور صورت گرفته است.