پرسمان ویژه امام رضا (ع)
اگر برای نماز ایستادی، تلاش کن با حالت کسالت و خواب آلودگی و سستی و تنبلی نباشد. بلکه با آرامش و وقار، نماز را بجای آور و بر تو باد که در نماز، خاشع و خاضع باشی و برای خدا تواضع کنی و خشوع و خوف را برخود هموار سازی.
پرسش: سیرهی امام رضا (علیهالسلام) را در خصوص نحوهی معاشرت و رفتار با اهل خانواده بیان فرمایید؟
پاسخ:
امام رضا (علیهالسلام) ضمن حفظ آراستگی خود در خانه، بر آراسته بودن مرد در خانه تاکید مینمود (1) و به آنان که دارای امکانات هستند لازم میشمرد تا خانواده خود را در رفاه و آسایش قرار دهند (2) و میفرمودند:
شایسته است که مرد بر خانوادهاش از جهت مالی توجه بیشتر نماید تا آرزوی مرگ او را نکنند. (3)
ایشان بر فراخی منزل تاکید میکرد (4) و میفرمود: زندگی دنیا و لذت آن در بزرگی منزل و دوستان زیاد است. (5)
امام بر خوشاخلاقی و نیک رفتاری با خانواده توصیه میفرمودند:
«أَقْرَبُکُمْ مِنِّی مَجْلِساً یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً وَ خَیْرُکُمْ لِأَهْلِهِ یعنی: در قیامت کسی به من نزدیکتر است که در دنیا خوشاخلاقتر و نسبت به خانوادهی خود نیکوکارتر باشد».(6)
پینوشتها:
1) بحارالانوار، ج73، ص 100.
2) وسایل الشیعه، ج15، ص 249، چاپ اسلامیه.
3) همان.
4) مسند الإمام الرضا علیهالسلام، ج2، 374.
5) مسند الإمام الرضا علیهالسلام، ج2، 374.
6) وسائلالشیعة، ج12، ص153.
*****
پرسش:
درباره نوع عبادت و ارتباط امام رضا (علیهالسلام) با خدا، سیره ایشان چگونه بود؟
پاسخ:
در حالات معنوی امام رضا (علیهالسلام)، چنین بیان شده است که ایشان کمخواب بود و بسیار روزه میگرفت. هیچ گاه سه روز روزه ماهیانه ایشان ترک نمیشد و میفرمود: این سه روز روزه، معادل روزه یک سال است (1).
امام، نزدیکترین حالت بنده به خدای را زمانی میدانست که او برای خداوند سجده کند (2).
آن حضرت وقتی پیراهن خود را به دعبل هدیه داد؛ فرمود: احتفظ بهذا القمیص فقد صلیت فیه الف لیلة کل لیلة الف رکعة و ختمت فیه القرآن الف ختمة؛ (3) دعبل؛ این پیراهن را قدر بدان و خوب محافظت کن. که من در آن، هزار شب و در هر شبی هزار رکعت نماز خواندهام و در آن هزار ختم قرآن به جای آوردهام.
امام رضا (علیهالسلام) در مورد آداب نماز نیز چنین میفرمود:
«اگر برای نماز ایستادی، تلاش کن با حالت کسالت و خواب آلودگی و سستی و تنبلی نباشد. بلکه با آرامش و وقار، نماز را بجای آور و بر تو باد که در نماز، خاشع و خاضع باشی و برای خدا تواضع کنی و خشوع و خوف را برخود هموار سازی در آن حال که بین بیم و امید ایستادهای و پیوسته با طمأنینه و نگران باشی، همانند بنده گریخته و گنهکار که در محضر مولایش ایستاده و در پیشگاه خدای عالمیان بایست. پاهای خود را کنار هم بگذار و قامتت را راست نگهدار و به راست و چپ توجه نکن و چنان باش که گویی خدا را میبینی، که اگر تو او را نمیبینی او تو را میبیند.»(4)
رجاء بن ابو ضحاک که مأمون وی را برای آوردن امام رضا (علیهالسلام) مأموریت داده بود، در بخشی از گزارش خود به مأمون میگوید:
من پیوسته از مدینه تا مرو با ایشان بودم، به خدا قسم کسی را باتقویتر از او نسبت به خدا ندیدم، و کسی را که بیشتر از او در تمام اوقاتش ذکر خدا گوید؛ ندیدم، و ندیدم کسی را که خداترستر و پارساتر از او باشد. (5).
نام و یاد خدا را در همه حال جاری میساخت و این فرهنگ را به یاران خود منتقل میکرد؛ هر گاه میخواست یادداشتی برای نیازمندیهایش نویسد، مینوشت: بسماللَّه الرّحمن الرّحیم. انشاءالله به یاد خواهم آورد؛ و سپس هر چه میخواست یادداشت میکرد. (6)
پینوشتها:
1) نورالابصار، ص 335.
2) کافی 3 264.
3) بحارالانوار، ج 79، ص 309.
4) فقه الرضا (علیهالسلام)، ص 101.
5) عیون اخبار الرضا (علیهالسلام)، ج 2، ص 183.
6) رهاورد خرد (ترجمه تحف العقول)، ص 457.
*****
پرسش:
شیوه و نوع نماز حضرت ثامنالحجج (علیهالسلام) جذاب و شنیدنی است، برای الگوگیری از آن، نمونههای را بیان کنید.
پاسخ:
امام رضا (علیهالسلام)، نماز را وسیله نزدیکی هر انسان پارسا به خداوند میشمرد و میفرمود: «الصّلاة قربان کل تقیّ».(1)
آنچه که حضرت بدان بسیار پای میفشرد، اهتمام به نماز اول وقت بود و تأخیر آن را بدون عذر، روا نمیدانست.
روزی در خراسان و به هنگام نماز، امام به ابراهیم بن موسی فرمود: اذان بگو. او از امام رخصت خواست تا همراهان نیز فرا رسند. حضرت فرمود: خدا تو را بیامرزد. نماز اوّل وقت را بدون عذر، تأخیر نینداز؛ و اول وقت نماز را بپا دار. بی درنگ، ابراهیم برخاست و اذان گفت و نماز اول وقت خوانده شد. (2)
این رویه و سبک، فراگیر و در هر زمان و مکان جاری بود و گرماگرم گفتگوهای علمی و محافل ارشاد و وعظ نیز آن را تخصیص نمیزد.
یکی از نشستهای مناظره و بحث امام رضا (علیهالسلام) با عمران صابی در حال انجام بود، او از دانشمندان بزرگی بود که درباره توحید با امام رضا (علیهالسلام) گفتگو میکرد. در این جلسه که مأمون نیز حضور داشت، امام، سۆالهای عمران را با حوصله، متانت و بیان استدلالهای روشن پاسخ میداد و او را به سوی توحید و یگانگی خدا رهنمون میشد. هنگامی که بحث و مناظره به اوج خود رسید، وقت نماز شد و حضرت رضا (علیهالسلام) نگاهی به مأمون کرد و فرمود: «الصّلاة قد حضرت؛ وقت نماز فرا رسید.
عمران صابی که به حقایقی دست یافته بود، از امام درخواست چنین کرد:
آقای من؛ گفتگو و پاسخهای خویش را قطع نکن، دل من آماده پذیرش سخنان شما است.
حضرت رضا (علیهالسلام) فرمود: نماز را میخوانیم و دوباره به گفتگو ادامه میدهیم.
آنگاه امام و همراهان به اقامه نماز مشغول شدند و پس از نماز، حضرت به گفتگو با عمران ادامه داد. (3)
پینوشتها:
1) عیون اخبارالرضا، ج2، ص 7.
2) الخرائج و الجرائح، ج1، ص 338؛ بحار الأنوار، ج49، ص 49.
3) التوحید، ص 435.
*****
پرسش:
آیا از پیامبر اکرم (صلیالله علیه و آله) و ائمه معصوم پیش از امام رضا (علیهالسلام)، سخن و نکتهای درباره زیارت ایشان بیان شده است؛ نمونههایی ذکر کنید؟
پاسخ:
روایات معتبری در این باره وجود دارد؛ از جمله به موارد زیر توجه کنید:
1. پیامبر اکرم (صلیالله علیه و آله) فرمودند:
«ستدفن بضعة منّی بأرض خراسان لا یزورها مۆمن الّا أوجب اللَّه تعالی له الجنّة و حرّم جسده علی النّار؛ (1) بزودی پارهای از تن مرا در زمین خراسان دفن کنند و زیارت نکند مۆمنی او را، مگر آن که حقتعالی بهشت را بر او واجب گرداند و بدنش را بر آتش دوزخ حرام کند.»
2. امیرمومنان (علیهالسلام) فرمودند:
«سیقتل رجل من ولدی بأرض خراسان بالسّمّ ظلما اسمه اسمی و اسم ابیه اسم ابن عمران موسی علیهالسلام الا فمن زاره فی غربته غفر اللَّه له ذنوبه ما تقدّم منها و ما تاخّر و لو کانت مثل عدد النّجوم و قطر الامطار و ورق الاشجار؛ (2) بزودی مردی از فرزندان من به زهر و از روی ظلم، در خراسان شهید خواهد شد. او همنام من است و پدرش همنام موسی بن عمران صلواتاللَّه علیه باشد. هر که او را در آن غربت زیارت کند، حق سبحانه و تعالی گناهان گذشته و آینده او را بیامرزد و اگر چه گناهان او به عدد ستارگان آسمان و قطرات باران و برکت درختان باشد که همه را حق سبحانه و تعالی به برکت زیارت آن حضرت میآمرزد.»
3. امام صادق (علیهالسلام) فرمودند:
«تقتل حفدتی بأرض خراسان فی مدینة یقال لها طوس من زاره إلیها عارفا به حقه اخذته بیدی یوم القیمة و ادخلته الجنّة؛ (3) فرزندزاده من در زمین خراسان، شهید خواهد شد در شهری که آن را طوس میگویند. هر کس برای زیارت او به آن جا رود، و به حق او عارف باشد، قیامت به دست خود دستگیری او کرده و به بهشتش برم.»
پینوشتها:
1) لوامع صاحبقرانی، ج8، ص 563
2) روضه الواعظین، ج1، ص 234؛ لوامع صاحبقرانی، ج8، ص 554.
3) لوامع صاحبقرانی، ج8، ص 556؛ وسایل الشیعه، ج14، ص 554.
منبع: پرسمان