صورت های فلكی شاخص فصل بهار
برای درک بهتر مطالب این مقاله توصیه می کنم حتماً چهار مقاله قبل را که یکی با عنوان "سر به هواشوید!" و سه مقاله با عنوان "چگونه یک جرم سماوی را در آسمان شب بیابیم؟ 1و2و3" را مطالعه نمایید.
در مقالات گذشته آموختیم که چگونه و با چه ابزاری می توان به سادگی آسمان زیبای شب را رصد کرد، همچنین در ادامه مقالات با نحوه یافتن ستاره قطبی و صورت های فلکی دور قطبی آشنا شدیم. اگر مقالات پیشین ما آنقدر شما را سر ذوق آورد که برای تماشای زیبایی های آسمان شب راهی دشت و صحرا شدید و ستاره قطبی و صورت های فلکی دور قطبی را یافتید، برای یافتن دیگر صور فلکی در آسمان ادامه این بحث را مطالعه بفرمایید.
یادآوری می کنم که با حرکت وضعی کره زمین جای ستاره قطبی در آسمان ثابت است و به نظر می رسد باقی ستارگان به دور انتهای محور عالم در گردش اند. همانطور که با حرکت زمین، خورشید در آسمان ما از مشرق طلوع و در مغرب غروب می‌کند، اما همه ی این حرکات ظاهری هستند و در اصل زمین به دور خود در گردش است. به این ترتیب به نظر می‌رسد که تک تک ستارگان نیز در نتیجه گردش زمین، طلوع و غروب می‌کنند. اما زمین علاوه بر حرکت وضعی، به دور خورشید نیز در گردش است (حرکت انتقالی). این دو حرکت باعث می شود در فصول متفاوت صور فلكی متفاوتی را در آسمان شب ببینیم. برخی از این صور فلكی به دلیل زیبایی و دارا بودن ستاره های پرنور، شاخص آن فصل بیان شده و از قدیم دریا نوردان و كشاورزان از آنها برای تشخیص فصول بهره می بردند.
در این مقاله قصد داریم به شناسایی صورت های فلكی شاخص فصل بهار و پرنور ترین ستاره های آن بپردازیم. اگر در فصل بهار اقدام به رصد آسمان شب کردید، در اوایل تا نیمه های شب حتماً سه صورت فلکی شاخص این فصل را به راحتی بالای سرتان خواهید دید. نام این صورت های فلکی به ترتیب صورت فلکی اسد، عواّ و سنبله است.
یکی از زیباترین صورت های فلکی در آسمان فصل بهار صورت فلكی اسد یا شیر است که از شش ستاره نسبتاً پر نور كه شبیه به علامت سئوال است تشکیل ده است. این بخش در اصل سر و یال شیر را می سازد اما سه ستاره دیگر نیز وجود دارد به شكل مثلث كه بدن شیر را می سازد. درخشنده ترین ستاره صورت فلکی اسد، آلفای آن است که ششمین و پایین ترین ستاره از قسمت ستاره های تشكیل دهنده سر شیر است كه به قلب الاسد شهرت دارد. این ستاره و سه ستاره قلب العقرب، دبران و فم الحوت، از ستاره‌های باشکوه و سلطنتی ایرانیان باستان بوده و آن را یکی از چهار نگهبان آسمان می دانستند که ثروت، قدرت و افتخار با خود می آورد. ستاره قلب الاسد حدود 350 بار نورانی تر از خورشید ما می درخشد.
اما چگونه این صورت فلکی را در آسمان بیابیم؟ صورت فلکی اسد که یک صورت فلکی بهاری است از اول بهار تا پایان آن به خوبی بالای سرمان قابل مشاهده است. با دانستن محل قرار گرفتن صورت های فلکی دور قطبی یافتن آن در آسمان بسیار ساده است چرا که در زیر صورت فلكی دب اكبر قرار دارد. اگر دو ستاره انتهایی یا ستاره های راهنمای دب اكبر را از جهت مخالف ستاره قطبی ادامه دهیم به صورت فلكی اسد می رسیم.
اما دومین صورت فلکی شاخص فصل بهار صورت فلكی عوَا یا ارابه ران است. این صورت فلکی از هشت ستاره نسبتاً پرنور شبیه به بادبادك، تشكیل شده است. صورت فلكی عوا گاهی به عنوان خرسبان، كه سك های صور فلكی دب اصغر و دب اكبر را در حوالی قطب شمال دنبال می كند، معرفی می شود. درخشنده ترین ستاره این صورت فلكی یا آلفای عوا، سماك رامح نام دارد که در آخرین نقطه انتهای بادبادك به زیبایی می درخشد. سماك رامح به معنای نگهبان خرس، در واقع اشاره ای به خرس بزرگ (دب اكبر) آسمان دارد. سماك رامح چهارمین ستاره درخشان در كل آسمان و یكی از معدود ستارگان درخشان زرد ـ نارنجی است كه می توان آن را به راحتی تشخیص داد.
اغلب اوقات برای پیدا کردن صورت فلکی عوا، از دسته آبگردان دب اکبر استفاده می کنند. قوسی را که با دسته آبگردان مشخص می شود 30 درجه ادامه می دهیم، قوس ادامه یافته به سماک رامح منتهی می شود. بعد از تشخیص سماك رامح پیدا كردن شكل بادبادك مانند عواّ بسیار ساده است.
صورت فلكی سنبله یا دوشیزه با سیزده ستاره نسبتاً كم نورش، سومین صورت فلکی شاخص آسمان فصل بهار است. سنبله دومین صورت فلکی آسمان از نظر بزرگی است و یکی از قدیمی‌ترین و مشخص‌ترین صورت های فلکی آسمان است. درخشان ترین ستاره سنبله به نام سماک اعزل در لاتین به معنای خوشه گندم است که در دست دوشیزه‌ای است.
به دلیل آنکه ستاره های صورت فلكی سنبله چندان درخشان نیستند برای یافتن این صورت فلکی در آسمان باید آلفای این صورت فلكی یعنی سماك اعزل را بیابیم. برای یافتن این ستاره نیز از صورت فلکی دب اکبر کمک می گیریم. به این ترتیب که دسته آبگردان دب اكبر را با توجه به انحنایش ادامه می دهیم تا به سماك رامح می رسیم و اگر به همین ترتیب انحنا را ادامه دهیم به ستاره چشمك زن سماك اعزل خواهیم رسید. بعد از پیدا كردن سماك اعزل با كمك نقشه آسمان ستاره های دیگر صورت فلكی را پیدا می كنیم.
حالا با اتصال پرنور ترین ستاره های صور فلكی فصل بهار، یك مثلث به وجود می آید كه به آن مثلث بهاری گفته می شود. مثلث بهاری نماد فصل بهار است و از قدیم با دیدن این صور فلكی در آسمان فصول را تشخیص می دادند.
الهام گارسچی بخش دانش و زندگی تبیان
