نفت بالا می رود یا پایین می آید؟
چراکه این شوک نفتی برنامه‌ریزی‌های دولت ایران را با مشکل مواجه کرد. در حالی كه قیمت نفت پس از یک دوره کاهش شدید، اکنون نیم‌نگاه نامحسوس و ناچیزی به بالا دارد و هرازگاهی چندسنت افزایش می‌یابد، پرسش‌های مهمی در ذهن کارشناسان و نیز افکار عمومی وجود دارد. نخست اینکه وضعیت کنونی قیمت جهانی نفت تا چه زمان ادامه خواهد داشت؟ دوم: هر بشكه نفت خام در سال ۲۰۱۵ به طور میانیگین به چه قیمتی مبادله می‌شود؟ و سوال دیگر اینکه آیا دولت یازدهم توانایی کافی برای مقاومت در این شرایط سخت را دارد؟
روزنامه آمریکایی "وال‌استریت ژورنال" اوایل آذرماه امسال در تحلیل تأثیر افت چشمگیر قیمت نفت بر سیاست‌ها و خط مشی‌های دولت یازدهم ایران ادعا کرد که این موضوع منجر می‌شود که ایرانی‌ها به دنبال امتیازدهی در مذاکرات هسته‌ای باشند.
این روزنامه نوشت: "انتظار نمی‌رود قیمت نفت در آینده نزدیک، روند افزایشی درپیش بگیرد که این امر می‌تواند اثری فلج‌کننده بر بودجه دولت ایران داشته باشد، بودجه‌ای که 60 درصد از منابع مالی خود را از صادرات نفت تأمین می‌کند... مقامات اروپایی و آمریکایی اعتقاد دارند که کاهش قیمت نفت می‌تواند فشار بر مذاکره‌کنندگان ایرانی را در چند ماه آینده بالا برده و آنها را به دادن امتیاز مجبور کند؛ امتیازاتی که ایرانیان در دورهای پیشین مذاکره به طرف اروپایی نمی‌دادند."
با این حال برخی تحلیل گران خارجی نظر کاملا متفاوتی در این باره دارند. به طور مثال نشریه نیوزویک یازدهم بهمن‌ماه سال جاری نوشت "کاهش بهای نفت از ماه ژوئن، تاکنون تاثیر کمی بر ایران داشته است. "
در این بین اما آنچه مسلم است، هدف کشورهای غربی و امریکا برای ایجاد یک روانی است تا به خیال خام خود و با ابزار قرار دادن نفت و گره زدن آن به نتیجه مذاکرات، از ایران امتیاز بگیرند! در این باره یدالله جوانی کارشناس مسائل سیاسی اعتقاد دارد که غرب به دنبال عقبگرد هسته‌ای ایران است اما عملکرد هوشمندانه دولتمردان می‌تواند نقشه‌های دشمنان را نقش بر آب کند: "ارتباط معناداری میان کاهش قیمت نفت و ادامه مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ وجود دارد اما تجربه ثابت کرده است جمهوری اسلامی ایران تحت تاثیر این فشارها قرار نمی‌گیرد. بسیاری از کارشناسان بر این اعتقاد هستند که کاهش قیمت نفت از 110 دلار به 40 یا 50 دلار در چند هفته دارای دلایل اقتصادی نیست و توسط برخی کشورهای صادرکننده نفت در منطقه و با اغراض سیاسی صورت گرفته است."
به گفته وی بعد از توافق ژنو قرار بود که مذاکرات در یک دوره 6 ماهه به توافق جامع هسته‌ای برسد اما این امر محقق نشد. همچنین ما پس از آن شاهد یک دوره تمدید 4 ماهه و اکنون شاهد یک دوره تمدید 7 ماهه هستیم که اگر انگیزه‌های تمدید دوره مذاکرات را از دیدگاه کشورهای آمریکایی و غربی بررسی کنیم متوجه می‌شویم که هدف آنان از تمدید مذاکرات تشدید فشارها بر جمهوری اسلامی ایران است.
بدترین سناریو!
حال این سوال مطرح است که آیا کاهش قیمت نفت دست ایران را در مذاکرات بسته است؟ جواد صالحی اصفهانی استاد اقتصاد دانشگاه ویرجینیا تک و عضو ارشد موسسه بروکینگز اینچنین به این سوال پاسخ می‌دهد: "کاهش قیمت نفت در بدترین زمان ممکن برای دولت حسن روحانی اتفاق افتاد. همان طور که روحانی در یک سخنرانی اش اشاره کرده است کاهش 30 درصدی قیمت نفت، توانایی دولت برای حفظ شتاب اقتصادی که سال گذشته آغاز کرد را به شدت محدود می کند و منجر به تضعیف موقعیت ایران در مذاکرات هسته ای خواهد شد. شرایط اقتصادی وخیم توسط منابع مختلفی از وال استریت ژورنال گرفته تا گاردین پیش بینی شده بود، آن ها به این موضوع اشاره کرده بودند که ایران نیازمند قیمت 140 دلار برای هر بشکه نفت است."
وی البته سوالی هم طرح می‌کند و سپس به بیان پاسخ آن می‌پردازد: "با قیمتی حدوداً نصف مبلغ مورد نیاز آیا مقامات ایران به یک بحران عمیق اقتصادی فکر می کنند؟ آیا آنها مجبور به سازش در مذاکرات می شوند؟ پاسخ منفی است. کشورها برخلاف شرکت های نفتی یک قیمت مشخص ندارند و از طریق بودجه تعادلی و راه های مختلف دیگری می توانند کاهش قیمت نفت را تنظیم کنند. تنظیم کاهش درآمد صادرات، دردناک است اما ایران هم مانند بسیاری از کشورهای صادرکننده نفت پیش از این هم با چنین اتفاقی روبه رو شده است و راه های جدیدی برای مقابله با این کمبود در اختیار دارد. کاهش اخیر قیمت نفت منجر به بزرگنمایی درباره کاهش ارزش صادرات شده است. از آنجا که قیمت نفت براساس دلار آمریکا است و نرخ دلار در ماه های اخیر در برابر دیگر ارزها، حدود 10 درصد رشد داشته است، کاهش قدرت خرید نفت به نزدیک 20 درصد می رسد که کمتر از 30 درصد کاهش قیمت نفت است."
واقعیت این است که با وجود سقوط قیمت نفت، ارزش نسبی ریال در برابر دلار آمریکا ثابت باقی مانده است؛ در حالی که روبل 23 درصد از ارزشش را از دست داده است. این مسئله همچنین نشان می دهد که ایران در آینده نزدیک با فاجعه روبه رو نخواهد بود. با این وجود ایران در بودجه امسالش تنظیم قابل توجهی انجام داده و آن را در محدوده ی 2.5 تا 5 میلیارد دلار تنظیم کرده است که بستگی به قیمت نفت در ادامه ی سال مالی که 20 مارس 2015 به اتمام می رسد، دارد. این کاهش 6 تا 12 درصدی در درآمدهای پیش بینی شده موجب از دست رفتن 74 میلیارد دلار در سال جاری می شود. برخی کارشناسان معتقدند که روحانی احتمالاً برای عمل به وعده اش مبنی بر عدم استقراض از بانک مرکزی، به منظور کاهش هزینه ها، به جای روی آوردن به اقدامات تورم زا، از هزینه های پروژه های عمومی ناتمام خواهد کاست. البته این داستان برای بودجه ی سال آینده (2015 و 2016) که هم اکنون در حال آماده شدن است، متفاوت خواهد بود.
به اعتقاد صالحی آینده تحریم های ایران در زمان کنونی، مشخص نیست اما به زودی مشخص خواهد شد. اگر توافق به دست بیاید، قیمت های پایین تر نفت هم به امید ایران برای بهبود کامل اقتصادی اش آسیب نمی زند. اگر مذاکرات شکست بخورد و قیمت نفت همچنان کاهش یابد، بدترین سناریو اتفاق می افتد."
محسن جندقی بخش اقتصاد تبیان
مطالب مرتبط:
آیا نفت از 150 دلار عبور می کند؟
خرید نفت، این بار کاغذی
چرا قیمت نفت بالا می رود؟
