تبیان، دستیار زندگی
یکی از قواعد معروف فلاسفه که زیاد مورد توجه و بررسی واقع شده قاعده شریف (الواحد لایصدرعنه الاالواحد) است یعنی ازعلت واحد جز معلول واحد صادر نمی شود. ...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : رضا هاشمی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

قاعده الواحد

اهداف:

  • آشنایی با قاعده الواحد

منطق

چکیده

یکی از قواعد معروف فلاسفه که زیاد مورد توجه و بررسی واقع شده قاعده شریف (الواحد لایصدرعنه الاالواحد) است یعنی ازعلت واحد جز معلول واحد صادر نمی شود. قاعده الواحد در زمره قواعد مهم فلسفی و یکی از مسائلی است که مورد تضارب آراء اندیشمندان بوده است.

تبیین معنا و مفهوم قاعده الواحد

قاعده الواحد یکی از قواعد مهم فلسفی است که درواقع بیانگر یکی دیگر از احکام مربوط به علت و معلول است. این قاعده را بیشتر فیلسوفان مسلمان پذیرفته اند و در آثار خود مورد بحث و بررسی قرار داده اند و مفاد آن را برهانی کرده اند.

بی تردید این قاعده عقلی را نخستین بار فیلسوفان مسلمان مطرح نکرده اند، اما این که چه کسی آن را کشف کرده و برای نخستین بار مورد بحث و گفتگو قرار داده است، محل اختلاف حکمای اسلامی است، معلم ثانی، ابونصر فارابی ارسطو را مبتکر این قاعده می داند و در این باب به سخن فیلسوف معروف، زنون که وی را از شاگردان ارسطو می داند، استناد می کند. اما ابن رشد این قاعده را به دو فیلسوف قدیم یونانی، افلاطون و ثامسطیوس نسبت داده و در این باب نام ارسطو را به میان نیاورده است.

در كتب فلسفى از قاعده (الواحد) تعابیر مختلفى به چشم مى خورد كه مشهورترین آن ها (الواحد لایصدر عنه الا الواحد) و یا (الواحد بما هو واحد لایصدر عنه الا واحد) است.

مقصود از این قاعده تبیین چگونگی صدور اشیاء از خداوند است. به موجب این قاعده، این صدور حتما باید به صورت طولی و با رعایت سلسله ‌مراتب وجودی باشد. رعایت این سلسله ‌مراتب اقتضا می‌کند که نخستین‌ صادر از مبدأ هستی، موجود واحدی بوده باشد و سپس با لحاظ جهات کثرت ناشی از فاصله گرفتن از ذات الهی‌ مراتب بعدی یکی پس از دیگری موجود شوند.

در موضوع قاعده ی الواحد دو امر معتبر است:

1- وحدت

2- بساطت

و به عبارت دیگر مقصود از واحد در این قاعده چیزی است که نه کثیر است نه مرکب، و مقصود از بساطت، بساطت خارجی است نه عقلی و تحلیلی. بنابراین مراد از واحد در این قاعده معروف امر بسیط و یکتایی است که در ذات آن جهت ترکیبی و کثرت ساز وجود ندارد.

صدرالمتالهین قاعده مذبور را مخصوص به ذات مقدس الهی دانسته است که معلول بی واسطه او تنها یک موجود می باشد و سایر مخلوقات با یک یا چند واسطه از معلول اول صادر می شوند. ولی سایر فلاسفه این قاعده را کما بیش در موارد دیگری نیز جاری دانسته اند.

گروهی این قاعده را بدیهی می شمارند برخی دیگر درباره مفاد این قاعده ادعای وضوح و بداهت کرده‌اند و برخی دیگر نیز فقط برای این قاعده بیان تنبیهی ذکر کرده اند و گروه دیگر برای آن اقامه برهان کرده اند و عمده ی نقد منکرین بر این قاعده مبنی بر این است که التزام به این قاعده موجب نفی قدرت الهی می شود، اما طبق بیان ملاصدرا که نخستین اثرى كه از واجب الوجود جلوه‏گر مى‏شود همان وجود منبسط است، دیگر قاعده الواحد منافاتی با قدرت خداوند ندارد و هیچ‏گونه محدودیتی را در فاعلیت او ایجاد نمی‏کند.


مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا