یک مداح باید چگونه باشد؟
پاسخ به سوالات شرعی احکام عزاداری طبق فتاوای رهبر انقلاب (2)
مداح باید کارش برای خدا باشد، به دور از ریا و خودنمایی. حالا ممکن است مزدی هم بدهند، مزدی هم بگیرد، اما کارش برای مزد نباشد. همچنین مداحی باید آموزنده باشد.
در مقاله قبل، پاسخ برخی سوالات درباره عزاداری را بر اساس فتاوای رهبر مظم انقلاب بیان کردیم. در ادامه، به مواردی دیگر اشاره خواهیم کرد.
** یک مداح باید چگونه باشد و چگونه رفتار کند؟
خب، ظاهراً از اوصاف نفسانی او نمیپرسند و از سایر اعمال عبادی او هم سوال نشده است. از سوال فهمیده میشود که در خصوص کار مداحی است. در خصوص یکی از سوالها ما اشاره کردیم آنچه که در منبرها گفته میشود، به عنوان موعظه مردم یا نقل تاریخ عاشورا و امثال اینها یا ذکر مصیبت، اولاً باید دروغ نباشد، ثانیاً غلو نسبت به معصومین (علیهمالسلام) نباشد، یعنی زیاده از حد. مقام آنها خیلی بالاست، اما به هر حال در مقام عصمت و امامت، یا پیامبر صلیاللهعلیهآلهوسلم، در مقام نبوت هستند، دیگر بالاتر از آن نیست، دیگر خودشان نهی فرمودند که نسبت به ما غلو نداشته باشید، زیادهروی نداشته باشید. همچنین مطالب خلاف و حرام که خدای ناکرده مثل غیبت دیگران، تنقیص مومن، تحقیر مومن و مطالبی که در شأن معصومین (علیهمالسلام) نیست، مطالبی که در شأن مومنین نیست، چنین مطالبی را نباید بگویند. الفاظ زشت و رکیک، اینها را نباید بگویند در مداحیها و در مطالبی که ارائه میشود؛ و همچنین از آن طرف ممکن است در مداحیها مطالب بدی نباشد، اما به گونهای ارائه شود که دشمنان از آن سوءاستفاده کنند علیه مکتب اهلبیت (علیهمالسلام) یا پیروان مکتب اهلبیت (علیهمالسلام)، آن هم باید مراعات شود.
ضمن اینکه آن مداح باید کارش برای خدا باشد، به دور از ریا و خودنمایی. حالا ممکن است مزدی هم بدهند، مزدی هم بگیرد، اما برای مزد نباشد. به هر حال برای اینکه اجر و ثواب عزاداری را ببرند. همچنین مداحی آموزنده باشد. من یاد دارم در جایی حضور داشتم که حضرت آقا به دو نفر از مداحان معروف کشور که در دو جلسه جداگانه هم بودند، بعد از مراسمی که داشتند در حضور آقا و مجلس عزایی که آقا برپا میکنند، بعد از اینکه خدمت آقا رسیدند، من از نزدیک میشنیدم که حضرت آقا فرمودند این مداحی شما باید منبر آموزنده باشد. بعد توصیه کردند قصیدههایی را بگردید پیدا کنید و یادم هست از دیوان صائب هم نام بردند که فرمودند در دیوان صائب هست از این قصیدههای پرمغز و پرمحتوا، میتوانید استفاده کنید و مداحی شما باید یک منبر آموزنده باشد که مخاطبان شما مطلب یاد بگیرند و بر معرفتشان افزوده شود. مطالب تاریخی مربوط به ائمه اطهار (علیهمالسلام)، مصائبی که بر آنها وارد شده است، جنایاتی که دشمنان آنها مرتکب شدهاند، اینها در مداحی باشد انشاءلله.
** آیا گرفتن پول برای روضهخوانی اشکال دارد؟
هر چند تعیین نرخ برای این کارها مناسب نیست، شایسته نیست، اما حالا بنده خدا منبری رفته مثلاً یا مداحی داشته، مزدی میدهند، وجهی میدهند، پاکتی میدهند، گرفتن آنها اشکالی ندارد و پیشتر هم ما گفتیم که به هر حال مجالسی که برای عزای معصومین (علیهمالسلام) و اباعبدالله حسین (علیهالسلام) برپا میشود، چه سخنران و چه روضهخوان یا به اصطلاح مداح، غرض اصلیاش این چیزها نباشد تا آن اجر و ثواب عزاداری اباعبدالله (علیهالسلام) - که به تعبیر حضرت آقا و امام راحل از افضل قربات است و آدمساز است – انشاءلله محفوظ بماند و بهرهمند باشند.
** پرسیدند اگر منبری خلاف وحدت شیعه و تسنن صحبت کند، ما در آن مجلس چه وظیفهای داریم؟
بارها این توصیه رهبر معظم انقلاب اسلامی را و در گذشته، امام راحل را شنیدهاید و یاد دارید که چقدر تأکید داشتند بر وحدت مسلمین. چون امروزه ما دشمنان مشترکی داریم: استکبار جهانی و صهیونیسم بینالمللی، که آنها نه به فکر شیعه هستند نه سنی؛ با دیانت شما مخالف هستند. بنابر این توصیه موکد شده است و از نظر حکم شرعی هم به نظر حضرت آقا چه در سخنرانیها و چه در مداحیها و چه در کارهای دیگر، اعمالی که امروزه موجب تفرقه بین مسلمانها شود و این وحدتی که مورد نیاز مسلمین است برهم زده شود و دشمن از آن سوءاستفاده کند، جایز نیست و حرام است و باید از آن پرهیز شود.
** آیا پوشیدن لباس مشکی در ایام عزای سید و سالار شهیدان اباعبدالله حسین (علیهالسلام) کراهت ندارد؟ با توجه به حکم کلی که پوشیدن لباس سیاه کراهت دارد و در نماز نیز مکروه است؛ و اگر کسی نذر کرده باشد، آیا نذر او صحیح است؟
ما یک حکم کلی داریم در خصوص پوشیدن لباس تیره مشکی که کراهت دارد و نماز خواندن با آن هم ثواب نماز را کم میکند؛ این فتوای حضرت آقا هم هست؛ اما تبصره هم دارد نسبت به عبا، عمامه و کفش استثنا شده و اگر مشکی باشد کراهت ندارد؛ و همچنین یک حکم کلی نسبت به عزادار داریم که صاحب عزا خوب است به گونهای باشد که معلوم باشد عزادار است و این لباس مشکی پوشیدن عزادار هنگام سوگواری امام حسین (علیهالسلام) و ائمه بزرگوار، امروزه نشانه این است که طرف میخواهد نشان دهد من عزادار هستم. بنابر این حکم کراهت را ندارد. پس اگر کسی نذر کرده باشد با شرایط نذر شرعی، طبق نذرش هم اگر بتواند باید عمل کند. اما توجه داشته باشید به هر حال عزادار بودن، شیوههای مختلفی دارد. حالا ممکن است با پوشیدن لباس مشکی باشد یا با پرهیز از افعال و کارهای شاد یا با گریه کردن و گریستن و شیوههای مختلف دیگر. به هر حال ما امیدوار هستیم بتوانیم این حالت عزاداری را در این ایام سوگواری مراعات کنیم.
** آیا تغییر نذر از محلی به محل دیگر یا از نوعی به نوع دیگر، به ضرورت، جایز است؟ مثلاً نذر داشته به عزاداران شربت بدهد و حالا چون هوا سرد شده، شیر گرم بدهد.
اگر نذر با شرایط شرعی باشد که از جمله آنها خواندن صیغه نذر است که در نذر حتماً باید صیغه خوانده شود، این جمله باید گفته شود یا به صورت عربی که "للّه علیّ" که چنین کاری انجام دهم، یا به زبان فارسی مثلاً گفته شود "برای خداست به عهده من" که چنین کاری را انجام دهم (حالا ممکن است شرطی هم داشته باشد که اگر بیمارم خوب شد، صاحب خانه شدم، اگر مثلاً در فلان آزمون موفق شدن و امثال اینها) که اگر شرط محقق شده، عمل به نذر واجب میشود. اگر نذر واجب شد، دیگر تغییر در آن ممکن نیست. اگر عمل به آن نذر موضوع دیگر ندارد، یعنی مثلاً نذر کرده بوده شربت بدهد، دیگر هوا سرد است و عمل به آن نذر واجب نیست؛ اما آیا اگر به جایش به مردم و عزاداران شیر گرم دهد اشکال دارد؟ نه اشکال ندارد. ثواب آن را هم میبرد، اما از نظر حکم شرعی که آیا واجب است یا نه؟ نظر حضرت آقا این است که اگر به هر حال موضوع منتفی شد و نمیشود به آن عمل کرد و در حقیقت در مورد خودش خرج نمیشود، عمل به آن واجب نیست. حالا اگر دلش بخواهد ثوابی ببرد اشکالی ندارد، مثلاً به جای شربت، شیر گرم به عزاداران بدهد.
** پرسیدند حکم گِل مال کردن خود به عنوان عزادار جایز است؟
بعضی جاها در روز عاشورا، گلی بر سر یا بدن میمالند یا کاه بر سر میریزند که نشان دهند عزادار هستند؛ اما اگر به حدی برسد که سخیف باشد یا زشت باشد و طرف انگشتنما شود یا اینکه دشمنان از همین اعمال علیه مکتب اهلبیت (علیهمالسلام) و پیروان مکتب اهلبیت (علیهمالسلام) سوءاستفاده کنند، یا موجب وهن باشد، بله حرام است. بنابر این اگر در حد سادهای باشد که به آن مراتب نرسد و طرف صرفاً خود را عزادار نشان دهد، این اشکالی ندارد. اما اگر در حدی باشد که طرف یا انگشتنما میشود و زشت و سبک است یا موجب وهن باشد، این جایز نیست.
** توصیه کلی به عزاداران
یک مطلبی را میخواهم اضافه کنم در همین برنامههایی که عزاداران دارند، ضمن احترام به همه آنها، غالباً یکسری کارهایی که انجام میدهند از روی عزاداری است و از روی عشق به اباعبدالله (علیهالسلام) است؛ و اگر کسانی هم جملهای به آنها بگویند در جواب میشنوند که مجلس عزاداری اباعبدالله حسین (علیهالسلام) از روی عشق است نه فقه؛ یعنی اینها فراتر میروند و میگویند این احکام فقهی، این باید و نبایدهای دینی، آنجا جاری نیست. گرچه ما قبول داریم که خیلی مقام عزادار بالا است و عزاداری هم به تعبیر حضرت آقا، از افضل قربات است و این سنت دیرینه عزاداری با همان روش متداول و سنتی که وجود داشته و به دور از خرافات و کارهای ناشایست، باید محفوظ بماند؛ اما انسانی که میخواهد با عزاداری، اجر و ثواب ببرد، اول باید بداند که احکام فقهی، تعطیلبردار نیست. چگونه خود اباعبدالله (علیهالسلام) ظهر عاشورا در محاصره دشمن زیر تیرباران دشمن، نماز را اول وقت خواندند و آن هم به جماعت خواندند. یعنی دارند به ما نشان میدهند که این باید و نبایدها و این تکالیف شرعی، تعطیلبردار نیست، حتی در سختترین وضعیت. تا آخرین لحظات توصیههایشان این بود که خانمها از خیمهها بیرون نیایند و حتی دشمن این را فهمیده بود که آن حمله به خیام است که اباعبدالله (علیهالسلام) را از پا در میآورد. یعنی آنجا دیگر نمیتواند تحمل کند. یعنی مسائل محرم و نامحرم.
بنابر این، آن حرف که از روی عشق است و فقه جاری نیست، کاملاً باطل است و احکام فقهی همه جا جاری است در همه وضعیتها. باید توجه و مراعات شود که خدای ناکرده، عزاداری سبب انجام کارهای حرام مثل اختلاط محرم و نامحرم نباشد، حقوق مردم تضییع نشود و موجب اذیت و آزار عمومی نباشد. به علاوه ترک واجب نباشد، نماز ترک نشود، نماز صبح قضا نشود.
نکته پایانی این است که معمولاً عزاداران در مجلس عزا شرکت میکنند و نوحه میخوانند، سینه و زنجیر میزنند برای چه؟ برای اینکه ثواب ببرند. اگر یک عملی را ما شبهه داشتیم، یعنی معلوم نبود ثواب دارد یا ندارد، آدم عاقل چکار میکند؟ آن موردی را که شبهه دارد کنار میگذارد و میرود سراغ کاری که قطعاً ثواب دارد. بنابر این در عزاداریهایتان به طور کلی توصیه مراجع معظم تقلید و توصیه حضرت آقا مقام معظم رهبری را بشنوید و از کارهای سخیف، سبک و مبتذل و از کارهایی که موجب وهن مذهب است، کارهایی که دشمنان از آن سوءاستفاده میکنند، اعمالی که موجب اختلاف و تفرقه بین مسلمانان میشود پرهیز کنید و به عزاداری وزین و سنگینی که در شأن خودتان و در شأن اباعبدالله (علیهالسلام) و ائمه اطهار (علیهمالسلام) است بپردازید و مطمئن باشید که اجر و ثواب میبرید؛ و از کارهایی که قطعاً حرام است و کارهایی که شبهه دارد، یعنی یا شبهه حرمت دارد یا شبهه اینکه اصلاً ثواب دارد یا نه، انشاءلله در عزاداریها بپرهیزید. از خدا میخواهیم به همه ما توفیق عزاداری با معرفت را عنایت بفرماید.
منبع: پایگاه اطلاعرسانی رهبر معظم انقلاب