جلوه هاى دنیا، مقدّمهى غفلت از آخرت!
با اینكه خداوند زینت بودن مال و فرزند را پذیرفته است «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا» (كهف، 46) پس چرا آیه 14 سوره آل عمران در مقام انتقاد است؟
زینت بودن چیزى، غیر از دلبستگى به آن است. در این آیه انتقاد از دلبستگى شدید است كه از آن به «حُبُّ الشَّهَواتِ» تعبیر مىكند.
زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنِینَ وَ الْقَناطِیرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْخَیْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَ الْأَنْعامِ وَ الْحَرْثِ ذلِكَ مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ (آل عمران ـ 14)
عشق و علاقه به زنان و فرزندان پسر و اموال زیاد از طلا و نقره و اسبان ممتاز و چهارپایان و كشتزارها كه همه از شهوات و خواستههاى نفسانى است، در نظر مردم جلوه یافته است، (در حالى كه) اینها بهرهاى گذرا از زندگانى دنیاست و سرانجام نیكو تنها نزد خداوند است.
جاذبه زینت هاى مادى
در آیات گذشته سخن از كسانى بود كه تكیه بر اموال و فرزندانشان در زندگى دنیا داشتند و به آن مغرور شدند و خود را از خدا بىنیاز دانستند، این آیه در حقیقت تكمیلى است بر آن سخن، مىفرماید: "امور مورد علاقه، از جمله زنان و فرزندان و اموال هنگفت از طلا و نقره و اسب هاى ممتاز و چهارپایان و زراعت و كشاورزى در نظر مردم جلوه داده شده است" تا به وسیله آن آزمایش شوند "ولى اینها سرمایههاى زندگى دنیا است، (و هرگز نباید هدف اصلى انسان را تشكیل دهد) و سرانجام نیك (و زندگى جاویدان) نزد خدا است."
درست است كه بدون این وسایل، نمىتوان زندگى كرد، و حتى پیمودن راه معنویت و سعادت نیز بدون وسایل مادى غیر ممكن است، اما استفاده كردن از آنها در این مسیر مطلبى است، و دلبستگى فوق العاده و پرستش آنها و هدف نهایى بودن مطلب دیگر.
نکات آیه:
چه كسى این امور مادى را زینت داده؟
جمله "زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَواتِ" كه به صورت فعل مجهول ذكر شده مىگوید: علاقه به زن و فرزند و اموال و ثروت ها در نظر مردم زینت داده شده است، در اینجا این سوال پیش مىآید كه زینت دهنده چه كسى است؟
بعضى از مفسران معتقدند كه این هوس هاى شیطانى است كه آنها را در نظرها زینت مىدهد و به آیه 24 سوره نمل "وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ" (و شیطان اعمال آنها را در نظرشان جلوه داده است) و امثال آن استدلال كردهاند ولى این استدلال صحیح به نظر نمىرسد؛ زیرا آیه مورد بحث در باره "اعمال" سخن نمىگوید، بلكه درباره اموال و زنان و فرزندان سخن مىگوید.
آنچه در تفسیر آیه صحیح به نظر مىرسد این است كه زینت دهنده خداوند است از طریق دستگاه آفرینش و نهاد و خلقت آدمى.
زیرا خدا است كه عشق به فرزندان و مال و ثروت را در نهاد آدمى ایجاد كرده تا او را آزمایش كند و در مسیر تكامل و تربیت پیش ببرد همان طور كه قرآن مىگوید: "إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زِینَةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا"، "ما آنچه را در روى زمین هست زینت براى آن قرار دادیم تا آنها را بیازماییم كه كدامیك عملشان بهتر است. (سوره كهف، آیه 7)
یعنى از این عشق و علاقه تنها در مسیر خوشبختى و سازندگى بهره گیرند، نه در مسیر فساد و ویرانگرى.
جالب این كه در آیه مورد بحث نخستین موضوعى كه ذكر شده است همسران و زنان مىباشند و این همان است كه روانكاوان امروز مىگویند."
غریزه جنسى از نیرومندترین غرایز انسان است تاریخ معاصر و گذشته نیز تأیید مىكند كه سرچشمه بسیارى از حوادث اجتماعى طوفان هاى ناشى از این غریزه بوده است".
ذكر این نكته نیز لازم است كه آیه مورد بحث و سایر آیات مشابه آن هیچ گاه علاقه معتدل نسبت به زن و فرزندان و اموال و ثروت را نكوهش نمىكند، زیرا پیشبرد اهداف معنوى بدون وسایل مادى ممكن نیست.
به علاوه قانون شریعت هرگز بر ضد قانون خلقت و آفرینش نمىتواند باشد، آنچه مورد نكوهش است عشق و علاقه افراطى و به عبارت دیگر "پرستش" این موضوعات است.
منظور از متاع حیات دنیا چیست؟
متاع به چیزى مىگویند كه انسان از آن بهره مند مىشود و حیات دنیا به معنى "زندگى پایین و پست" است بنابراین معنى جمله "ذلِكَ مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا" چنین مىشود كه اگر كسى تنها به این امور ششگانه به عنوان هدف نهایى عشق ورزد و از آنها به صورت نردبانى در مسیر زندگى انسانى بهره نگیرد، چنین كسى تن به زندگى پستى داده.
در حقیقت جمله "الْحَیاةِ الدُّنْیا" (زندگى پایین) اشاره به سیر تكاملى حیات و زندگى است كه زندگى این جهان نخستین مرحله آن محسوب مىگردد. لذا در پایان آیه اشارهاى اجمالى به آن زندگى عالىتر كه در انتظار بشر مىباشد كرده و مىفرماید: "وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ"، یعنى سرانجام نیك در نزد خداوند است.
نکته دیگر:
در میان نعمت هاى مادى زنان را مقدم داشته چرا كه در مقایسه با دیگر نعمت ها نقش مهمترى در جلب افكار دنیا پرستان و اقدام آنها بر جنایات هولناك دارد!
این روایت دلیل تقدّم «النِّساءِ» را بر دیگر موارد بیان مىكند.
پیامهای آیه:
1ـ علاقهى طبیعى به مادّیات، در نهاد هر انسانى وجود دارد، آنچه خطرناك است فریب خوردن از زینتها و جلوههاى آن، و عدم كنترل دلبستگىهاست. «زُیِّنَ لِلنَّاسِ ...»
2ـ جلوهى دنیا براى مردمِ عادّى است، نه افراد فرزانه. (در نظر همسر فرعون كه فرزانهى تاریخ است، كاخ و طلاى او بىارزش است. «نجّنى من فرعون و عمله». تحریم، 11) «زُیِّنَ لِلنَّاسِ»
3ـ علاقهى بیش از حدّ به زن و فرزند، بیش از هر چیز مایهى دلبستگى انسان به دنیا مىگردد. «حُبُّ الشَّهَواتِ مِنَ النِّساءِ وَ الْبَنِینَ»
4ـ مراقب باشیم كه زینتها و جلوههاى دنیا، مقدّمهى غفلت از آخرت است. «زُیِّنَ لِلنَّاسِ»، «وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ»
5ـ یكى از عوامل بد عاقبت شدن، شیفتگى و دلبستگى به دنیاست. زیرا عاقبت نیكو تنها نزد خداست. «زُیِّنَ لِلنَّاسِ»، «اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ»
6ـ یكى از شیوههاى تربیتى، تحقیر مادّیات و بیان عظمت معنویات است. «ذلِكَ مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ»
7ـ بهترین راه براى كنترل علائق مخرّب، مقایسه آن با الطاف جاودانهى الهى است. «وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر نور، ج 2
تفسیر نمونه، ج 2
كافى، ج 5
مطالب مرتبط:
فرزند دنیا و یا فرزند آخرت هستیم؟
لبیک گویان دعوت انبیا چه کسانی بودند؟
بیخود دلت را به فرزندت خوش مكن!
صوت مرتبط:
رویگردانی دنیا و اقبال آخرت و غفلت مردم از بهشت و دوزخ