پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه چهارم

اهداف جلسه:

 آشنایی با کمپوست

 آشنایی با ویژگی ها و فرایند تولید کمپوست کمپوست

 آشنایی با مشخصات عمومی و چرخه زندگیقارچ دکمه ای

 آشنایی با زیستگاه طبیعی قارچ دکمه ای

وسایل مورد نیاز:

 کامپیوتر مجهز به اینترنت

 چند عدد قارچ دکمه ای

مقدمه

در جلسات گذشته با مباحث مختلفی در مورد انواع قارچ ها، ساختار قارچ ها و چگونگی تولید مثل آنها و همچنین تقسیم بندی انواع قارچ ها آشنا شدید. همچنین در مورد یکی از فاکتورهای مهم در امر پرورش قارچ که "بذر قارچ خوراکی" است آشنا شدیم. باید بدانیم همان اندازه که بذر در تولید قارچ خوراکی اهمیت دارد، کمپوست نیز از درجه اهمیت بالایی در تولید قارچ خوراکی مرغوب برخوردار است و این دو دقیقاً مکمل هم هستند. در این جلسه به مبحث کمپوست خواهیم پرداخت. همچنین در مورد خصوصیات ظاهری و زیستگاه طبیعی قارچ دکمه ای بحث خواهیم کرد.

4-1 ماده پوسیده یا کمپوست

کمپوست کردن یعنی پوسیده شدن بیولوژیکی توده های مواد آلی زائد، که در شرایط کنترل شده ای صورت می پذیرد. هدف از تولید کمپوست، ایجاد یک محیط غذایی یکنواخت، حاوی خصوصیات لازم جهت رشد و نمو میسلیوم قارچ و عاری از هرگونه عوامل باکتریایی، ویروسی می باشد. میسلیوم قارچ در انواع مختلفی از مواد گیاهی و کودهای حیوانی، قادر به رشد و نمو می باشد که از ترکیب متناسب این گونه مواد باهم و گذراندن مراحل تجزیه و تخمیر، ترکیبی یکنواخت بدست آمده که مملو از حشرات و موجودات ذره بینی می باشد. بسیاری از این موجودات به طور مستقیم با میسلیوم قارچ برای دستیابی به مواد غذایی رقابت کرده و مانع رشد آن می شوند. با تولید کمپوست، بسیاری از مواد غذایی مطلوب عوامل رقیب به تدریج حذف شده اما مواد غذایی مورد نیاز میسلیوم قارچ در یک منطقه خاص جمع آوری شده و به مرور زمان، بستر کاشت، آماده پرورش قارچ می گردد.

4-2 مواد اولیه خام و مواد مورد نیاز برای تهیه کمپوست

مواد اولیه ای که برای تهیه کمپوست لازم است شامل کاه و کلش گندم، جو، یولاف، چاودار، برنج و باگاس نیشکر می باشند. کاه گندم به علت انعطاف پذیر بودن نسبت به دیگر مواد، ترجیح داده می شود، این ویژگی کمک مهمی در تهیه ساختارکمپوست می نماید. کاه و کلش و جو نرم تر از گندم بوده و سریع خیس خورده و اشباع از آب می شوند که در نهایت شرایط بی هوازی در توده آن ها ایجاد می شود. با توجه به این عوامل و با اعمال مدیریت مناسب، می توان از تمامی انواع کاه و کلش با موفقیت کمپوست تهیه نمود.

در صورتی که ماده اولیه کمپوستی از کود اسب تشکیل شده باشد، آن را کمپوست طبیعی و چنانچه ماده اصلی و اولیه کمپوستی کاه و کلش یا مخلوتی از کاه و کلش و علوفه خشک بوده و به هیچ عنوان در ساخت آن از کود اسب استفاده نشود، به آن کمپوست مصنوعی می گویند. به منظور جبران کمبودفسفر و پتاسیم موجود در کاه و کلش همواره مقداری کود مرغ به عنوان مکمل به کمپوست های مصنوعی می افزایند.

مواد مورد نیاز برای تهیه کمپوست از چند بخش اصلی تشکیل می شود که شامل: ترکیبات اصلی، مکمل های غذایی، مواد غذایی کنستانتره، کود های ازته و املاح معدنی است.

1. موادی که ترکیبات اصلی کمپوست را تشکیل می دهد شامل کاه و کلش گندم همراه با کود اسبی یا بدون آن می باشد. در صورت عدم دسترسی به کاه و کلش گندم، از ساقه سایر غلات مانند جو، برنج، ذرت، باگاس نیشکر و ... استفاده می شود.

2. مکمل های غذایی به منظور کمک به تخمیر و بهبود کیفیت کمپوست، به آن افزوده می شود و مهم ترین آن ها کودهای حیوانی مانند کودهای اسبی و کود مرغ است.

3. مواد غذایی کنستانتره که اغلب در جیره غذایی حیوانات مصرف می شوند و شامل سبوس گندم، سبوس جو، پوسته برنج، غلات تخمیر شده و مواد غذایی حاصل از دانه های ذرت، سویا و کنف است.

4. کودهای ازته مانند نیترات آمونیوم،اوره، نیترات کلسیم، آمونیم به سرعت آزاد شده و رشد میکروارگانیزم های موجود در محیط را تسریع می کنند.

5. املاح معدنی سولفات کلسیم هیدراته و کربنات کلسیم با رسوب کلوئید های محلول در محیط و خنثی کردن چربی ها، از لزج شدن و به هم چسبیدن کمپوست جلوگیری می کنند.

4-3 فرایند تولید کمپوست

در این پروژه و برای پرورش قارچ دکمه ای نیازی به تولید کمپوست به صورت دستی و خانگی نیست و بهترین گزینه برای پرورش قارچ خوراکی تهیه کمپوست آماده است. اما برای پرورش اصولی قارچ خوراکی و برداشت بهترین محصول، لازم است اطلاعات کافی در مورد عوامل تأثیرگذار در تولید قارچ خوراکی داشته باشیم. فرآیند تولید کمپوست در سه مرحله انجام می گیرد که به شرح زیر می باشد:

مرحله اولیه: این مرحله چند روز طول می کشد و طی آن موادی که آسان می پوسند و قابل حل هستند، پوسیده می شوند.

مرحله دوم: این مرحله چند ماه طول می کشد و طی آن دمای زیاد برای شکسته شدن سلولز لازم است.

مرحله نهایی: طی این مرحله پوسیده شدن کاهش یافته، دما کمتر می شود و میکروارگانیزم ها دوباره در مواد مستقر می شوند.

برای پرورش قارچ دکمه ای، به مواد خاصی نیاز است تا بتوان ضمن تأمین مواد غذایی مورد لزوم قارچ و تولید محصول مناسب، امکان رقابت قارچ با سایر میکروارگانیزم ها را فراهم آورد.

در شیوه های سنتی پرورش قارچ خوراکی، کود اسبی کمپوست شده، مناسب ترین بستر قارچ را تشکیل می دهد. این بستر ها قادر به تأمین مواد غذایی لازم مورد نیاز قارچ می باشند.

به همین دلیل کاربرد وسیع آن ها نتیجه بسیار مطلوبی خواهد داشت. در حال حاضر از سایر مواد به ویژه بقایای گیاهی و مواد زاید سلولزدار کارخانجات قند، نیشکر، چوب، کاغذ، روغن نباتی و غیره، برای تهیه کمپوست قارچ در دنیا استفاده می شود و نتایج مطلوبی نیز در بر داشته است.

4-4 مزایای کمپوست مصنوعی

تا این مرحله از درس چهارم با کمپوست طبیعی و مصنوعی و تفاوت مواد تشکیل دهنده آن ها آشنا شدید. در ادامه قصد داریم با مزایای کمپوست مصنوعی آشنا شویم.

کمپوست مصنوعی نه تنها از نظر کیفیت قابل مقایسه با کمپوست طبیعی است بلکه از کیفیت بالاتری نسبت به آن برخوردار است و بدین ترتیب در بعضی موارد باعث افزایش محصول می شود و این افزایش محصول بیش تر در اثر هوادهی مطلوبی است که در بستر ها صورت می گیرد. ولی با وجود این هنوز استفاده ازکمپوست طبیعی تهیه شده از کود اسبی به علت ارزانی در خیلی از کشورها طرفداران زیادی دارد. مشکل اصلی در کمپوست طبیعی اختلاف در کیفیت آن است که باعث تأثیرات نامطلوبی روی محصول می شود. چنانچه در مرحله عمل آوری کمپوست دقت کافی انجام نگیرد کمپوست مطلوبی به دست نمی آید و موجب افزایش درجه حرارت درون بستر قارچ شده و بر روی میسیلیوم قارچ تأثیرات نا مطلوبی بر جا می گذارد. علاوه بر این در چنین کمپوستی فعالیت آفات و بیماری ها نیز افزایش می یابد. اما کمپوست مصنوعی از نظر کیفیت بافت تا حدود زیادی یکنواخت بوده و شرایط مطلوبی برای رشد میسیلیوم ایجاد می کند زیرا در چنین بافتی تهویه به خوبی صورت می گیرد.

تهیه کمپوست خانگی

هدف اصلی در این پروژه پرورش قارچ خوراکی دکمه ای است بنابراین در این بخش با زیستگاه طبیعی قارچ دکمه ای، چرخه زندگی و مشخصات عمومی آن آشنا می شویم. قارچ های خوراکی دکمه ای پر مصرف ترین نوع قارچ در ایران هستند. در بیشتر غذاها به ویژه فست فود ها از قارچ دکمه ای استفاده می شود و به دلیل خوش طعم و خوشمزه بودنشان معمولاً در هر خانه ای یافت می شود.

5-1 قارچ خوراکی دکمه ای

کلمه قارچ دکمه ای برگرفته از کلمه یونانی (agarikon) است که به عقیده دانشمندان این کلمه خود از اهالی ستین گرفته شده که گفته شده مهارتی خاص در استفاده از گیاهان دارویی داشته اند.

از مشخصات عمومی قارچ دکمه ای می توان به کلاهک صاف، سفید، ضخیم گوشتی و محدب که به مرور زمان مسطح می شود، اشاره کرد. لبه کلاهک در ابتدا به سمت بالا خمیده شده ولی بعد از مدتی اندک به سمت پائین برمی گردد. تیغه ها در ابتدا صورتی بوده ولی به زودی با رسیدن هاگ ها، به رنگ سیاه یا قهوه ای شکلاتی درمی آیند. ساقه ضخیم نسبتاً کوتاه دارد که روی آن را پرده دو غشائی فرا گرفته است. رنگ توده هاگ های آن قهوه ای مایل به تیره است.

مشخصات ظاهری قارچ دکمه ای

5-2 چرخه زندگی قارچ دکمه ای

اگر از فست فود زیاد استفاده می کنید حتماً از طعم قارچ دکمه ای در آن لذت برده اید. اگر به ساختار و شکل ظاهری قارچ دکمه ای دقت کنید، خواهید دید که در زیر کلاهک آن تعدادی تیغه (لامل) وجود دارد که وظیفه آنها تولید اسپور است. رنگ اسپورها در قارچ دکمه ای قهوه ای و یا قهوه ای مایل به ارغوانی است. وقتی که یک اسپور شروع به جوانه زنی می کند یک رشته لوله ای شکل باریک که در اصطلاح به آن هیف می گویند به سرعت رشد می کند و یک شبکه بزرگی بنام میسلیوم تولید می کند که این قسمت اندام رویشی قارچ را تشکیل می دهد.

قارچ های دکمه ای به طور طبیعی در چمن زار ها، باغات، حاشیه جاده ها، مراتع و در خاک متراکم سخت یافت می شود.

تکلیف1: در این جلسه در مورد یولاف، چاودار و باگاس نیشکر کلمات نا آشنایی که در متن درس آمده تحقیق کنید و اطلاعات خود را برای ما ایمیل کنید.

تکلیف2: در مورد نحوه تهیه کمپوست و همچنین تولید کمپوست مصنوعی تحقیق نمایید و اطلاعات بیشتری کسب نمایید.

تکلیف3: قارچ های دکمه ای که در اختیار دارید را از نظر مشخصات ظاهری بررسی کنید و ژس و مطالب آن را برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: برای این جلسه می توانید از یک کارخانه تولید کمپوست قارچ خوراکی بازدید نمایید.

منابع مطالعه:

علاوه بر جستجوی مباحث یاد شده این درس در اینترنت، برای آشنایی بیشتر با تهیه کمپوست به پروژه تولید کمپوست در سایت تبیان به آدرس زیر مراجعه نمایید.

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=284485

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان

تهیه: الهام گارسچی - تنظیم: داودی

مطالب مرتبط:

پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه اول
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه دوم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه سوم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه چهارم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه پنجم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه ششم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه هفتم

پرورش قارچ خوراکی (دکه ای ) - جلسه هشتم