از ورودی شهر تا ورودی خانه

بخش دوم

رها شدگی و بی تفاوتی نه تنها امروزه در چهره انسان های شهرهای بزرگ نقش بسته ، بلکه بی شک در آفرینش آن ها هم اثر گذاشته است.خستگی ، بی حوصلگی و بی هدفی محصول کالایی زندگی کردن است. ورودی خانه های سنتی ایران در عصر های مختلف دچار تحول و دگرگونی بسیار شده است. اما خصوصیت سادگی ، بی آلایشی و انتقال آرامش را برای مخاطب خود همیشه به ارمغان آورده است. دور از انتظار نیست اگر بیان شود تقدس و ارزش ، شاخصه های روند طراحی ورودی در معماری سنتی ایران بوده است.

وقتی در مورد کلمه سنت صحبت می شود ، مطمئنا در بستر اجتماع دوره های گذشته ، سنت به معنای امروزی بکار نمی رفته است. سنت در لغت به معنای روش و شیوه است. امروزه سنت مقابل کلمه معاصر و یا در مواقعی برابر مدرنیته و مدرنیسم بکار می رود. گاهی سنت به کهنگی بدل می شود و درخود احساس های نوستالژیک و افسوس خوردن را داراست. سنت معماری ایرانی فرآیند یادگیری را از اوستا کار معمار، سینه به سینه منتقل می کرده است.بنابراین اصول طراحی و اجرای ورودی بعنوان جزئی از کل بوطیقای معماری ایرانی یکی بوده است اما روش های عمل کردن و ساختن ، طبق هنر و تجربه معمار متفاوت بوده است و این چیزی نیست جز ذات و جوهره هنر و زیبایی که در غایت نهایی خود جایگاه انسانیت را در نزد معبود متذکر می شود.

یکسانی ، یکنواختی ، تکرار ، بی هویتی ، بی ریشگی ، و تقلید از ویژگی های طراحی در ورودی های معاصر شهرها و آپارتمان های امروزی است.در اصل بی توجهی در ذات این مقوله کاملا نهفته است چون اکثریت در تلاش برای ساده ترین ، کوتاه ترین و پرپول ترین مسیری می باشند که خیلی زود به جواب برسند تا بتوانند نیازهای مادی خود را پاسخگو باشنددر مقابل برخی از ورودی هایی که دارای ابهت و شکوه می باشد فقط از روی معنویت هنرمند ، پاکی و صداقتی که در دل این آفرینش است ، ساخته نشده ، بلکه گاهی برای جداکردن خود از زمینه ، به رخ کشیدن برتری و ثروت ساخته می شوند.

خانه، دیگر به معنای گذشته نیست، خانه ای که در بدو ورود لایه های محرمیت را تشکیل می داد و ساکنین را از عوام فضای عمومی جدا می کرد .پرده های حجاب با عناصری مانند نقطه ، خط ، سطح ، حجم ، بافت ، رنگ ، نور و سایه ترکیبی را پدید می آوردند که غریب را از آشنا باز می شناخت. قرینگی و مرکزیت در طراحی ورودی خانه بسیار نقش داشت. قرینگی را میتوان در بعد ظاهر ودر بستر کالبد دید ، مرکزیت را می توان در بعد باطن و در بستر معنا یافت. بکار بردن دو لنگه درب ، دو کوبه ، دو سکو، تزئینات مساوی بر روی هر درب نشان قرینگی را دارد.

وجود یک نشانه که شامل آیه ای از قرآن کریم ، حدیثی از یک معصوم و یا شعری از شاعر بزرگ، که در بالای سردرب خانه نهاده شده هدفی را بدنبال دارد و آن باور شخصیت اهل خانه است.گذر کردن از یک فضا ( ورودی ) به یک فضای دیگر ( هشتی ) مرکزیت را نشانه می گیرد. در واقع عناصری که زمینی است ، زوج می باشد ( ذات قرینگی) اما عناصری که آسمانی است و فقط یکی است و به یک سو ، نشانه می رود.درگاه، فضای ورودی خانه در بیشتر موارد بصورت عمودی و ایستاده طراحی و ساخته شده است بنابراین نگاه را از زمین به آسمان بلند می کند. ترکیب دو شکل، یعنی مستطیل که در ظاهر درب خانه و نیم دایره بعنوان سردرب ، نشانه ایست از نماد زمین که مربع و مستطیل میباشد و آسمان که نمادی است از دایره.

هدف این نوشتار در دو فصل ( بخش اول و بخش دوم ) دق البابی تامل برانگیز بود که به یاد داشته باشیم چه سیر تحولی را در گذشته پشت سرگذرانده ایم و حال به چه سوی قدم برداشته ایم و در آینده به کجا خواهیم رسید. ورودی در حال حاضر فقط به گذری بدون فکر و لحظه ای تبدیل شده است که در بسیاری از شهرها، ورودی فقط یک تابلو خوش آمدگویی است. بی شک حقیقت و واقعیت دو مقوله ای است که با ادراک، بررسی و تحلیل می شود. و تجربه و مدیریت حقیقتی است که باعث توسعه و تکامل فضاهای شهری علی الخصوص در مورد ورودی شهر ، محله و خانه می شود و باید از مدیریت تحمیلی و سلیقه ای به دور باشیم .

با اتکا به گذشته ی غرور آفرین شهرسازی و معماری سده های پیشین، می توان به این سو حرکت کرد. دوره صفویه فقط نقل به مضمونی است که قطره این دریای گوهربار را آشکارا بیان می کند. آنچه ماندگار و ماناست و تحت هیچ شرایطی از بین نمی رود فرآیند تحقق اثر جاودانه معماری می باشد. شروع و پایان این فرآیند، نیت معمار برای رضای پروردگار خود است. به فراخور این مطلب هرچه برای نیاز آنی و لحظه ای انتخاب می شود ، زودگذر و نا پایدار است. مدرنیته در لباس روزمرگی شهر، جای گرفته و سبک زندگی را تحت تاثیر خود قرار داده است. ماشین و تکنولوژی تفکر را از انسان دزدیده اند در حالی که پیامد ورودشان ، تحقق و تکامل کرامت انسانی بوده است.طوق مادیت گلوی شهر را فشرده و بی مکانی و بی معنایی را رواج داده است.در پایان این نوشتار جا دارد از کتاب تجربه مدرنیته اثر جاودانه مارشال برمن اشاره ای شود که در جمله ای بسیار پرمغز می گوید : "هر آن‌چه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‌رود......"

علی طهرانچی

کارشناس ارشد شهرسازی

بخش محیط  خانه تبیان

منابع :

-مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری /جهانشاه پاکزاد

- سبک شناسی معماری ایرانی / محمد کریم پیرنیا/ غلام حسین معماریان

- آشنایی با معماری اسلامی ایران /محمد کریم پیرنیا/غلام حسین معماریان

--تجربه مدرنیته /مارشال برمن /  مراد فرهادپور

مطالب مرتبط:

از ورودی شهر تا ورودی خانه