فاتحه ی فضاهای شهری خوانده نشده است ...

گفتکو با دکتر سید حسین بحرینی(بخش اول)

پس از اواخر قرن 19 و پس از حضور اتومبیل در عرصه شهرها، فضاهای عمومی به یكباره ، عمده كاركرد گذشته خویش را از دست دادند ، لذا این امر باعث مطرح شدن چالش ها و مفاهیم جدیدی در این حوزه شد .

به دلیل نقش مهم این فضاها در زندگی شهری ، بر آن شدیم تا گفتگویی با "آقای دکتر سید حسین بحرینی" عضو هیات علمی گروه شهرسازی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران داشته باشیم. درقسمت اول این گفتگو بیشتر در خصوص وضعیت فضاهای شهری و حضور مردم در این فضاها صحبت میکنیم و در بخش دوم به موضوع سرزندگی فضاهای شهری خواهیم پرداخت .

استاد برخی از متخصصان امور شهری بر این باورند که امروزه نقش فضاهای شهری به عنوان یک بستر مناسب برای تعاملات اجتماعی رو به افول است . به عنوان اولین سوال لطفا بفرمایید، آیا شما هم با این موضوع موافقید؟

خیر من موافق نیستم . نظر من بر خلاف تصور عمومی است که می پندارند وسایل ارتباطی جدید مثل موبایل و اینترنت و امثال باعث می شوند که مردم به زندگی خصوصی روی بیاورند و آنچه قبلا در فضای عمومی اتفاق می افتاده است امروزه در فضای خصوصی اتفاق بیافتد . چرا که تجربه کشورهای دیگر که گاهی خود اولین سازندگان این وسایل بوده اند ، هم این مساله را نشان داده است که چون انسان فطرتا موجودی اجتماعی است ، ارتباط رودرو و دیدن و دیده شدن در فضاهای شهری را دوست دارد و به هیچ وجه ارتباطات مجازی نمیتواند جانشین این ارتباطات رودر رو و انسانی و واقعی قرار بگیرد.

پس تمایل به حضور در فضاهای شهری در انسان امری فطریست...

بله ، حتی عده ای نوشتند که باید فاتحه ی فضاهای شهری را خواند چون مردم دیگر در این فضاها حاضر نمی شوند و یا اینکه گفته میشد که با آمدن بسیاری از وسایل جدید مردم دیگر به سینما نمی روند و در خانه فیلم تماشا می کنند ولی پس از مدتی کوتاه تجربه نشان داد با وجود امکانات زیادی که در اختیار مردم قرار داشت ولی آنها بیشتر در فضاهای شهری جمع شدند و اتفاقا این بار خیلی آگاهانه و هدفمند . چون همانطور که عرض کردم انسان به طور فطری از تنهایی و گوشه نشینی و عدم ارتباط با دیگران بسیار آزرده خاطر می شود و ایده آل این است که همیشه با جمع باشد و با جمع زندگی کند .

دقت بکنید من همیشه تاکیدم بر این است که یک شهر خوب و یک فضای شهری خوب جایی است که امکان انتخاب را به انسانها بدهد بطوری که انسان بین یک فضای کاملا خلوت ، فضای نیمه خلوت تا برسد به فضای کاملا شلوغ مختار به انتخاب باشد . چون گاهی انسان میخواهد در فضای خصوصی خلوت کند ، آرامش داشته باشد و به فضای خصوصی نیاز دارد وحتی ممکن است بخواهد ارتباطش را با دیگران قطع کند واز سوی دیگر می داند که می تواند در همان زمان انتخاب کند که در فضای عمومی و بین مردم باشد یا با دوستان و خانواده در فضای عمومی حرکت کند ، پیاده روی و گردش کند و به قول یکی از نویسندگان انسان بعضی اوقات دوست دارد که به یک فضای شهری وارد شود و بین جمعیت گم شود . به عبارتی کسی را نشناسد و کسی نیز او رانشناسد واین هم لذت خاص خودش را دارد ولی به شرطی که امکان انتخاب برایش وجود داشته باشد. این است که بین این دو به اختیار خود تعادل برقرار می کند . ولی هرکدام از اینها اگر نباشد یعنی اگر نتواند فضای خصوصی و خلوتش را داشته باشد و یا نتواند فضای عمومی را داشته باشد فکر میکنم امکان انتخاب و یا آزادی را که آدمی باید در فضای شهری داشته باشد را ندارد و مثل این است که در زندانی قرار گرفته که امکان بیرون آمدن ندارد و آن وقتی هم که بیرون است انگار در یک زندان جمعی است که نمیتواند خلوت خودش را داشته باشد .

بسیار خوب ، حال می خواهم بدانم دانش شهرسازی برای حضور فعال تر مردم در فضاهای شهری و افزایش زیست پذیری این فضاها چه تدابیری اندیشیده است ؟

واقعا کارهای خیلی زیادی در این زمینه انجام شده است . بخصوص در ارتباط با موضوعی که عرض کردم یعنی تبدیل یک فضای خشک ، بی خاصیت ، سرد و غیر جذاب به مکانی که انسانها در آن راحت باشند و بتوانند با طیب خاطر در آن حاضر شوند . برای این منظور می شود نیازهای گروه های مختلف سنی و جنسی را در نظر گرفت . به طور مثال یک فرد مسن علاقمند است که وقتی در فضاهای شهری حضور دارد ، در هنگام خستگی جایی برای نشستن داشته باشد و یا درشرایط کشور ما که گرمای تابستان خیلی زیاد است وجود درخت یا سایبان عاملی است که میتواند این فضا را برای شهروندان قابل استفاده تر کند . شما خیلی راحت می توانید فضاهای شهری مختلف را با هم مقایسه کنید . یک فضا که از نظر احساس راحتی و آسایش محیطی ، سایبان و درخت و آب یک فضای مطبوعی دارد . در مقابل یک فضایی که درختی وجود ندارد ، کف سازی سنگ است و من فکر می کنم که نه تنها انسان ها بلکه موجودات زنده ی دیگر هم از چنین فضایی فرار می کنند . البته یکسری عوامل گرم کننده و جذاب کننده ی این فضاها ، مثل مبلمان شهری ، یا اتفاقات خاصی که در بستر این فضاها امکان وقوع پیدا می کنند را میتوان به موارد فوق اضافه کرد . به عبارتی طراحی فضای شهری باید به گونه ای باشد که در آن اتفاقاتی رخ دهد . مثلا جای روزنامه خواندن ، نشستن و صحبت کردن و صرف چای باشد .

در هفته ی آینده و در بخش دوم مصاحبه با " آقای دکتر سید حسین بحرینی " در خصوص ویژگی های یک فضای شهری سرزنده صحبت خواهیم کرد.

مصاحبه: زینب محسنی نیا

کارشناس ارشد شهرسازی

بخش محیط شهر تبیان