پرونده ظریف بعد از یکسال

روحانی در همان شعارهای انتخاباتی‌اش بر گسترش فضا و عملكرد دیپلماتیك دولت‌اش تاكید كرد و قول داد تا فضای سیاست خارجی كشور را تلطیف كند. حجم بالای تبریك‌‌ها به دولت اعتدال پس از پیروزی و آغاز سفرهای هیات‌های دیپلماتیك به تهران نشان داد كه ورحانی و دولت‌اش در این امر می‌‌خواهند خوب عمل كنند. استقبال بسیاری از كشورها از روحانی و وزیر خارجه قوی‌اش گویای این موضوع بود كه دولت روحانی مورد اقبال قرار گرفته و همانگونه كه جوی از امید را در كشور ایجاد كرده، در خارج نیز چنین عمل كرده است. اگرچه اخذ رای اعتماد وزیر خارجه معرفی شده تا حدودی مسالهه‌ساز بود و انتقاداتی به لحاظ نحوه و كاركرد مجلس از وی مطرح شد، اما نهایتا كسب رای اعتماد مجلس توسط دیپلمات كهنه‌كار یعنی مجمد جواد ظریف، تمامی گمانه‌زنی‌ها در مورد ایجاد فضای مطلوب سیاست خارجی را به حقیقت نزدیك كرد. گام نخست دولت روحانی گرفتن پرونده هسته‌ای كشور از شورای عالی امنیت ملی و محول كردن وظیفه پیگیری و مذاكره به وزارت خارجه بود كه به نظر می‌رسد تا حدود زیادی موفق بوده است. استفاده از تیم كارشناسی فنی و دیپلماتیك كمك كرد كه در این زمینه بتوان گام‌های اساسی را برداشت. اگرچه عملكرد این تیم از سوی گروه‌های مخالف دولت و از جمله دلواپسان مورد اتفاق نظر نیست و انتقاداتی بر آن وارد شده است، اما حمایت قاطع رهبری معظم انقلاب از این تیم و نحوه عملكرد آن نشان داد كه می توان به حصول نتیجه مطلوب امیدوار بود. توافق شش ماهه در مورد مسائل هسته‌ای و آزاد سازی 2/4 میلیارد دلار از دارایی‌های ایران و كاستن از فشارها و تحریم‌ها موید این مساله بود كه این تیم بدون افتادن در دام برخی فشارهای دیپلماتیك غرب و زیاده‌خواهی‌های آنان می‌تواند گام های موثری در این زمینه بردارد. اگرچه هنوز به دلیل عدم حصول توافق‌ جامع، ‌نمی توان به طور قطع سرنوشت نهایی مذاكرات را تعین كرد اما حداقل می توان بر این مساله صحه گذاشت كه تیم دیپلماسی دولت، بر شعارهای خود مستحكم و استوار است و این توان را دارد كه بدون ورود به برخی مباحث حاشیه‌ای و آرمانی در فضای بین‌المللی، منافع ملی را تامین كند و شر برخی كاغذ‌پاره‌ها (بخوانید قطع‌نامه‌های 4 گانه شورای امنیت در مورد تحریم‌های اقتصادی فلج‌كننده ایران) راحت شود.

و به قول رئیس دولت قبل آب را در جایی بریزد كه می‌سوزد! آنچه كه مسلم است، تاكید بر این موضوع است كه فضای بین‌المللی و سیاست خارجی فضای واقع‌گرایانه و دور از خواسته‌های آرمانی است كه در كنار آن زیاده‌خواهی های غرب را نیز به عنوان یكی از این واقعیت‌ها باید تلقی كرد. از این روست كه تیم دیپلماسی دولت بارها بر این مساله تاكید كرده و وعده عدم عدول از منافع و خط قرمزهای مقرر نظام جمهوری اسلامی را داده است. آینده مذاكرات نشان خواهد داد كه این تیم تا چه حد در این زمینه موفق عمل كرده است كه البته نتایج اخیر نشان می دهد كه این وعده دست‌یافتی است.

در حوزه منطقه‌ای نیز شروع به كار دولت اعتدال همراه بود با برخی تنش‌های مذهبی و قومی كه نمونه بارز آن در عراق اتفاق افتاد. حضور گروه تروریستی داعش در این كشور و كشتار بیرحمانه مردم به نام اسلام، واقعیتی نبود كه بتوان به راحتی از آن گذشت. دولت اعتدال در این زمینه نیز با همراهی دولت عراق و اتخاذ سیاست‌های منطقه‌ای و مذاكرات مفصل توانست در این زمینه گام‌هایی را بردارد. مشكلات مربوط به دولت عراق و مسائل تشكیل دولت جدید، مقوله‌ای بود كه باعث شد دیلماسی ایرانی وارد عمل شود. مذاكرات و توصیه‌ها به گروه‌های عراقی و فعال شدن در این حوزه به عنوان كشوری صاحب نفوذ در عراق، شرایط را بهتر كرد. البته نمی‌توان منكر این مساله بود كه كماكان این مشكل در عراق باقی است و نیازمند همراهی بیشتر دولت و مردم عراق و صد البته تلاش بیشتر تیم دیپلماسی كشور است. حضور معاون وزیر خارجه در مراسم انتقال ریاست جمهوری مصر حكایت از این داشت كه دولت روحاین علاقه‌مند به ادامه تنش‌ها با این دولت موثر اسلامی نیست و از منظر برقراری رابطه مطلوب با این كشور، می‌توان به مقاومت فلسطین نیز كمك‌هایی اساسی كرد. تلاش‌هایی نیز برای بهبود رابطه با عربستان سعودی صورت گرفت كه تاكنون كارساز نبوده و این دولت متحجر در منطقه كماكان كارشكنی‌های گسترده خود را در دستور كار دارد.

ادامه حمایت از دولت بشار اسد در كنار پیروزی مجدد اسد در انتخابات ریاست جمهوری، نیز در دستور كار دولت بود كه امروز شاهدیم با توجه به تفرقه موجود در میان گروه‌های تروریستی این اقدام كه از دولت قبل و حتی از ابتدای انقلاب اسلامی در دستور كار بوده است، امری قابل توجیه و در راستای منافع كشور و منطقه می باشد. باز هم نمی توان منكر این مساله بود كه بخش‌های مهمی از سوریه در اشغال تروریست‌های مورد حمایت غرب و اعراب متحجر قرار دارد، از این روست كه باید دامنه فعالیت های دیپلماتیك گسترش یابد تا بتوان برای این بحران نیز راه برون‌رفتی پیدا كرد.

حوزه مهم و تاثیر گذار اروپا كه از اوایل دولت دهم، رابطه مهم و تاثیرگذاری با ایران نداشته نیز در دولت روحانی وارد فاز جدید شده است. تلاش برای بهبود رابطه با انگلستان و بازگشت سفرا، سفر مقامات مختلف اروپایی به ایران و ملاقات ویز خارجه با سران و وزرای اروپایی، نشان دهنده عمق تلاش‌های دیپلمایتك در این حوزه تاثیرگذار و مهم بین‌المللی بدون تعصبات نابه جا و دشمن قلمداد كردن آنهاست.

مذاكرات صریح و مستقیم ایران با عامل اصلی تحریم ایران یعنی ایالات متحده نیز حكایت از شناخت دقیق مشكل و مسائل پیرامون آن دارد كه با حمیات رهبری انقلاب نیز مواجه شده است.

اقدام جنایت‌بار رژیم صهیونیستی در غزه زمینه‌ای را فراهم كرد كه دستگاه دیپلماسی كشور بتواند با اقداماتی دیپلماتیك از رنج و آلام مردم بی‌‌دفاع غزه بكاهد. مذاكرات و رایزنی‌های موثر ایران با عوامل موثر منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای برقراری آتش بس و در كنار آن تشكیل جلسه گروه فلسطین جنبش عدم تعهد نشان داد كه این دولت هم پایبندی لازم به آرمان ها و شعارهای انقلاب و نظام اسلامی در حمایت از مردم فلسطین را دارد و هم هرآنچه در توان دارد برای محكومیت و كمك به این مردم بی‌دفاع را به صحنه می‌آورد. هم‌اكنون آرامش نسبی در غزه برقرار شده اما این به معنای پایان سبعیت رژیم صهیونیستی نیست و در این زمینه باید اقدامات موثرتری صورت گیرد.

با تمام این تفاصیل معلوم می‌شود كه دولت اعتدال به شعارهای حوزه سیاست خاریج خود پایند است و از برخی تفكرات زنگار گرفته در مورد دشمن تلقی كردن تمام كشورها و داشتن توهم توطئه به‌دور است اما به نظر می رسد در حوزه عمل در برخی از موارد كم‌كاری جدی مشاهده می‌شود كه باید در این زمینه اقدامات اساسی صورت گیرد. نكته اول در این مقوله توجه تام و بیشتر به موضوع عراق و رایزنی با گروه‌های سیاسی این كشور و حتی الامكان مذاكره با طرف های درگیر در موضوع عراق، برای سامان یافتن دولت عراق و مبارزه با گروه داعش است. به نظر می‌رسد در این زمینه مذاكره با نوری المالكی برای انصراف از نخست وزیری دور سوم در این كشور و یا مذاكره با گروه های عراقی برای قبول نخست وزیری مالكی و همراهی با وی، در صورت عدم انصراف مالكی، یكی از گام‌های اساسی قابل توجه است. همچنین مذاكره با كردستان عراق برای تغییر نظر آنان در راستای جدایی كه می‌تواند تبعات بسیاری برای منطقه و از جمله ایران پدید آورد، در دستور كار قرار گیرد.

توجه بیشتر به موضوع افغانستان و نیز موضوع اوكراین و عدم جانبداری بی‌چون و چرا از جدایی‌طلبان اوكراین و تلاش برای حل و فصل موضوع، مورد دیگری است كه به نظر می‌رسد مورد غفلت واقع شده و باید مورد توجه قرار گیرد. نقطه ضعف دیگر دستگاه دیپلماسی شاید در جدایی شبه جزیره كریمه دیده شد كه تا حدودی انفعالی و غیر قابل توجیه بود. اگرچه شاید بحث مذاكرات ایران و 1+5 در آن برهه را بتوان عاملی برای عدم ورود به موضع تلقی كرد.

در مجموع دولت اعتدال در طول یك سال گذشته، عملكرد موثر و قابل قبولی در حوزه سیاست خارجی داشته كه به نظر نگارنده با توجه به عزم دولت برای شنیدن انتقادات، می توان نسبت به نتیجه مطلوب آن در پایان دوره دولت یازدهم امیدوار بود.

مطالب مرتبط:

ناگفته هایی از جلسه غیرعلنی ظریف و نمایندگان

واکنش ظریف به «مهرورزی در معابر پایتخت»

ظریف: ما ملت دلاوریم نه دلواپس