تبیان، دستیار زندگی
دوران حکومت نادرشاه افشار، دوران پر التهابی بود که تماما به جنگ گذشت. مسلما در چنین بستری، هنر زمینه های مساعد برای پرورش را نیافت اما تحولاتی در آن پدید آمد که زمینه ساز هنر قاجاریه شد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

هنر افشاریه


دوران حکومت نادرشاه افشار، دوران پر التهابی بود که تماما به جنگ گذشت. مسلما در چنین بستری، هنر زمینه های مساعد برای پرورش را نیافت اما تحولاتی در آن پدید آمد که زمینه ساز هنر قاجاریه شد.

هنر افشاریه

هجوم افاغنه به اصفهان و فتح آن دیار در سال 1135 هجری قمری، به انقراض و نابودی سلسله صفوی منجر شد.1

بدین ترتیب دوره آشفته و بی سامانی در تاریخ ایران، با از هم گسیختگی کشور در دوران صفوی و غضبهای کوتاه مدت حکومت از سوی افغانها آغاز شد. با این همه، مدعیان صفوی برای تصاحب قدرت جنگیدند که در این میان طهماسب قلی خان یعنی نادرشاه افشار به قدرت رسید.2

دوران سلطنت نادرشاه افشار و حکومت افشاریه در مجموع یازده سال به طول انجامید که این دوران کوتاه نیز بیشتر به جنگ و کشورگشایی گذشت و بزرگترین رهاورد آن، فتح دهلی هندوستان بود که با چپاولهای گسترده همراه گشت. نادرشاه که بسیار به همراهان و زیردستان خود مشکوک بود حتی به پسرش رحم نکرد و وی را کور کرد و در نهایت در سال 1160هجری قمری در خواب به دست نزدیکانش به قتل رسید و با مرگ وی سلسله افشاریه نیز پایان یافت.

هنر افشاریه

هنر در دوران افشاریه

در جو ناآرام زمان نادرشاه نقاشی درباری از تحول باز ماند.3

فقط نقاشی های دیواری بزرگ که احتمالا رابط میان نمونه های اواخر قرن یازدهم و اواخر قرن دوازدهم هجری در سبک زند و شامل چند پرتره از نادرشاه هستند ، موجود است.

گاه گفته می شور که هنرها در آشفتگی های سیاسی نمو می یابند و البته این امر در مورد دوره تیموری صادق است ؛ اما قرن دوازدهم یکی از آشفته ترین دوره های سیاسی- تاریخی ایران، دست کم در نقاشی است و شاید عقیم ترین و غیرخلاقانه ترین زمانهاست که شاهد خرد شدن سبک بومی در طوفان اندیشه ها و اصول اروپایی بود. 4

گاه گفته می شور که هنرها در آشفتگی های سیاسی نمو می یابند و البته این امر در مورد دوره تیموری صادق است ؛ اما قرن دوازدهم یکی از آشفته ترین دوره های سیاسی- تاریخی ایران، دست کم در نقاشی است و شاید عقیم ترین و غیرخلاقانه ترین زمانهاست که شاهد خرد شدن سبک بومی در طوفان اندیشه ها و اصول اروپایی بود

از مهمترین ویژگی های نقاشی ایران در قرن دوازدهم ، زوال و کاهش تذهیب کتب است. هنرمندان به جای تذهیب کتاب ، هنر خود را صرف نقاشی رنگ روغن و هر چه بیشتر تزئین اشیاء کوچک (قلمدان، آیینه دان، صندوقچه و لفاف و جلد کتاب) با خمیر کاغذ لاکی یا چوبی می کردند.5

هنر افشاریه

در دوره افشاریه، شیوه درباری صفویه و عوامل اروپایی و مغولی آن از طریق روابط شاگرد و استادی تشخیص داده می شود. به طور کلی ویژگیهای اروپایی نسخه مصور این دوره، همچون سایه اندازی رنگ ، برجسته نمایی، جامه سازی و ژرف نمایی، همه سطحی است و ادراک تصویری و مضمون کار به طور خطاناپذیری ماهیت ایرانی خود را محفوظ داشته است.6

بیشتر نقاشی های این دوره در قالب مرقع است مجموعه ای از نقاشی و خوشنویسی که گاهی اوقات در قالب های پرشکوه و بعضی اوقات در قالب های کسل کننده ظاهر می شود. نقاشی دوره افشاریه، تاثیر شیوه نقاشی اروپایی را تصدیق کرد، ضمن اینکه قوانین و اصول نقاشان نسل گذشته را حفظ نمود و تنها تفاوت موجود، تغییرات در جزئیات لباس است.

در ضمن ، نارضایتی و خیزش مردم در زمینه هنرها در تلاش برای ایجاد نوعی سبک نسبتا رئالیستی متجلی شد، گو اینکه در گیر قرار دادهای بی روح و سرد آکادمیک بود . برخی از عناصر جدید رئالیسم (واقع گرایی) مردمی و عامیانه در چهره نماری های متعدد نادرشاه آشکار است.7

هنر افشاریه

از مهمترین آثار نقاشی بجای مانده از این دوره می توان به نقاشی دیواری "پیروزی نادرشاه در جنگ کرنال" اشاره کرد که در تالار اصلی چهلستون کار شده است. هنرمند این اثر "محمد صادق" است که به نام های آقاصادق و ملاصادق نیز شهرت دارد.

همچنین دو تک چهره از نادرشاه باقی مانده که به شیوه نقاشی رنگ و روغن و کاملا در استایل غربی است. لازم به ذکر است که چندین پرتره از نادرشاه تا کنون بدست آمده اما کارشناسان هنری در اصالت این آثار مشکوک هستند و بیشتر زمان نقاشی آنها را به دوران زند و قاجار نزدیک می دانند تا دوره افشاریه.

به هر ترتیب، جنگ های پی در پی و دوران کوتاه حکومت افشاری، مجال آن را به هنر نداد که بتواند خیزش یابد و بجز تاثیرات هنر غربی و زوال هنر بومی رهاوردی برای هنر خاصه هنر نقاشی، حاصل نشد.

هنر افشاریه

پی نوشت:

1- جهت اطلاعات بیشتر رجوع کنید به کتاب تاریخ جهانگشای نادری نوشته محمد مهدی استرآبادی

2- تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی، ص155

3- نقاشی ایرانی، ص119

4- A Descriptive Catalogue of the Persian Painting in the Bodleian Library,p.172.

5- هنر نگارگری ایران، ص83

6- نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، ص145

7- هنر صفوی، زند و قاجار، ص37

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان


منابع:

تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی/ زهرا رهنورد

نقاشی ایران از دیرباز تا امروز / روئین پاکباز

هنر صفوی، رند و قاجار/ جیان روبرتو اسکارچیا/ ترجمه یعقوب آژند

هنر نگارگری ایران/ ب.و. رابینسون/ ترجمه یعقوب آژند

نقاشی ایرانی/ شیلار کن بای/ ترجمه مهدی حسینی

A Descriptive Catalogue of the Persian Painting in the Bodleian Library

مطالب مرتبط:

کلیات نقاشی قاجار

نقاشی لاکی

ویژه نامه نگاگری