چرا گناه و جرم در جامعه زیاد شده؟

پاسداری از پاکی محیط زندگی و سلامت فضای عمومی، یک وظیفه و خواست عموم خردمندان جهان است، اما آلودگی ها فقط گرد و غبار و تولید دود و پخش مواد نفتی در رودخانه و دریا و ریختن زباله های متعفن و فاضلاب در کوچه و خیابان نیست. تولید، تکثیر، پخش و نشر و نمایش مواد آلوده از دیدگاه عقیدتی و اخلافی و اجتماعی که ایمان، عدالت و استقلال جامعه را در معرض خطر قرار می دهد، صدها بار بیشتر از دود و گردو غبار برای جامعه مشکل ایجاد می کند.

جرم و گناه وقتی در منظر و مرئی و در فضای مشترک و عمومی انجام بگیرد، محیط اخلاقی و ایمانی جامعه را آلوده می کند. پیشگیری از گناه، به ویژه گناهان مشهودی که جرم و بزه و جنایت و خلاف شناخته می شود، وظیفه ای اجتماعی است که بر عهده افراد جامعه و دولت و ملت مسلمان و هر اندیشمند دلسوز سعادت و سلامت جامعه بشری است.

اجرای عدالت

عدالت، بنیاد و قوام جامعه سالم است که بسیاری از زمینه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی انحراف ها و جریام را از میان می برد و هنگام بروز موج و انحرافی در جامعه می کوشد تا با بهترین شیوه ممکن حالت اعتدال را به جامعه بازگرداند؛ به گونه ای که به حقوق مشروع افراد و کیان اجتماع لطمه ای وارد نشود. امام علی علیه السلام عدالت را این گونه معنا کرده است: «عدالت هر چیزی را در جای خود می نهد، در حالی که بخشش آن را از جای خود خارج می سازد. عدالت تدبیر عمومی مردم است؛ در حالی که بخشش گروه خاصی را شامل نمی شود».(1)

نگاهی به تاریخ زندگی بشر بیانگر آن است که اجرای عدالت، با کاهش جرم و عدم اجرای عدالت، با افزایش جرم همراه بوده است. در جوامعی که ثروت به صورت تابرابر توزیع شده و در دسترسی به آموزش و پرورش اشتغال و مراقبت بهداشتی برای همگان به صورت مساوی امکان پذیر نمی باشد، نرخ جرایم بالاتر است. از این رو امام علی علیه السلام به سامان رسیدن کار حکومت و بقای آن را در گروی اجرای عدالت دانسته و می فرماید: « هیچ دژی به اندازه اجرای عدالت از حاکمیت پاسداری نمی کند و از سقوط و تهاجم محفوظ نمی دارد».(2)

مبارزه با نادانی

در اندیشه امام علی علیه السلام مبارزه با نادانی جزو اساسی ترین برنامه های پیشگیری از انحراف و تباهی است. اولویت انجام این مهم بدان سبب است که حضرت نادانی را به صراحت، ریشه هر بدی و منبع و معدن آن می داند.(3) از دیدگاه امام، علت لغزش و انحراف رفتاری، عقیدتی و اخلاقی آدمی را باید در نادانی او جست.(4)

امام علیه السلام از سویی حکومت را به تعلیم دادن و آگاهی بخشیدن به مردم موظف می کند و این را از حقوق شهروندان بر حکومت می داند که به هیچ روی نباید ترک شود و در جای دیگر، منظور خویش از این دانش را تفسیر می کند: « بر امام و حاکم لازم است که معیارهای اسلامی و ایمان را به مردم تحت سرپرستی خویش بیاموزند».(5)

از سوی دیگر امام علیه السلام متفکران را به نشر دانش خویش و کوشش در جهت هدایت و تعلیم مردم موظف می سازد و سرانجام یکایک مردم اجتماع را به دانش اندوزی و کسب اطلاعات لازم سفارش می کند و آن را فریضه ای بزرگ می شمارد: «یا دانا باش یا جوینده دانایی و جز این دو مباش که نابود خواهی شد».(6)

کوشش برای ترویج اخلاق اخلاق فاضله

سومین اولویت پیشگیری از جرم در سخنان امام علی علیه السلام مبارزه با رذایل اخلاقی در سطح فردی و اجتماعی است. امام سرچشمه بسیاری از شرور، پلیدی ها و فجایع را در رذایلی چون حقد، حسد، بغض، خودبرتر بینی، تفاخر و غرور بی جا می داند: « کینه توزی سلاح شرارت است».(7)

از دیدگاه امام علی علیه السلام اخلاق، دست مایه سعادت دنیایی بشر است. از نظر حضرت اگر به خدا و قیامت اعتقادی و از آن ترسی نباشد، باز هم لازم است آدمیان به اخلاق درست روی آورند؛ زیرا این امر مایه رستگاری و رهایی آنهاست.(8) امام توجه به خودسازی و حسابرسی نفس را سبب سلامت فرد و جامعه می داند.

اتخاذ تدابیر لازم بری رفع نیازهای اساسی

انسان موجودی با نیازهای جسمی و روانی است که زندگی اش و تداوم آن به ارضای این نیازها بستگی دارد و کمیت و کیفیت ارضای این نیازها نیز در شکل گیری شخصیت متعادل، سالم و بهنجار یا به عکس شخصیت نامتعادل، منحرف و گمراه او نقش بسیار مهمی را ایفا می کند. از دیدگاه امام علی علیه السلام عدم تأمین یا تأمین نامناسب هر یک از نیازهای اساسی انسان می تواند عامل مهمی در شکل گیری رفتارهای مجرمانه و منحرفانه باشد.(9)

امام علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر، به وی سفارش می کند که قاضیان و کارمندان دستگاه قضایی را تأمین کند تا احتیاج آن ها به مردم کم شده و از نفوذ طماعان و حیله گران در امان بمانند: « آن قدر به او ببخش که نیازهایش را برطرف کند و نیازش به مردم کم شود ... تا از توطئه آنان نزد تو در مان باشد».(10)

امام علیه السلام اصلاح نظام مالیاتی را مبنا و پایه دیگر اصلاحات می داند؛ زیرا همه مردم را نان خور مالیات و مالیات دهندگان بر می شمرد و آبادانی شهرها و ولایات را وابسته به آن می داند. در اصلاح نظام مالیاتی نیز سفارش می کند که این نظام باید به گونه ای باشد که مصلحت مالیات دهندگان نیز در نظر قرار گیرد تا آنان از انجام دادن این مهم سر باز نزنند: «در کار خراج چنان بنگر که صلاح خراج دهندگان باشد؛ زیرا بهبود خراج و خراج دهندگان عامل اصلاح امور قشرهای جامعه است و تا کار خراج دهندگان سامان نپذیرد، کار دیگران سامان نگیرد که مردمان همگان هزینه خوار خراج و خراج دهندگانند».(11)

در این میان نیز یتیمان و بی سرپرستان و سالخوردگان و سالمندان باید از توجه ویژه ای برخوردار باشند. امام در نامه خود به مالک اشتر به صراحت به این نکته تأکید ورزیده است.

ادامه دارد....

پی نوشت:

1. نهج البلاغه، حکمت 437.

2. حکیمی، محمدرضا و دیگران، الحیات، ج 6، ص 330.

3. غررالحکم، ج1، ص 173.

4. همان، ج7، ص 52.

5. همان، ج 4، ص 318.

6. الحیات، ج1، ص 71.

7. غررالحکم، ج4، ص 129.

8. همان، ص 209.

9. نهج البلاغه، حکمت 319.

10. همان، نامه 53. 11. همان.

زهرا رضاییان        

بخش نهج البلاغه تبیان

مطالب مرتبط:

فقط گناهکاران کلیک کنند!

مژده به گناهکاران!

گناهکاران نمازخوان ؟!