فانتزی سفر به ماه
دربارهی «سفر به ماه» و ژرژ ملییس
سفر به ماه ( 1902) A Trip to the Moon
طراح صحنه، تدوینگر، نویسنده، كارگردان و تهیهكننده: ژرژ ملییس،با الهام از رمانهای «از زمین تا ماه» و «دورتادور ماه» اثر ژول ورنو رمان «اولین انسانها در ماه» اثر اچ. جی. ولز. فیلمبرداران: لوشِن تینگای و تئوفیل میشا. بازیگران: ژول یوجین لگریس (فرمانده گروه)، ژرژ ملییس (پروفسور باربِن فویلیسن/ كرهی ماه)، بلوئه برنون (بانوی ماه)، هنری دِلانوی (فرمانده موشك). محصول فرانسه، 13 دقیقه. ژانر: فیلم كوتاه/ حادثهای/ فانتزی. هزینهی تولید: ده هزار فرانك فرانسه.
خلاصهی داستان:
در جلسهی انجمن نجوم، پروفسور باربِن فویلیسن پیشنهاد سفر به كرهی ماه را مطرح میكند. پس از مطرح شدن چند نظر مخالف، پنج اخترشناس شجاع (نوستراداموس، آلكوفریسباس، اومگا، مایكرومگاس و پارافاراگاراموس) با این طرح موافقت میكنند. آنها فضاپیمای كوچكی به شكل گلوله میسازند و توپ عظیمی هم برای شلیك آن به فضا طراحی میكنند. ستارهشناسان سوار میشوند و سفینه پرتاب میشود. مرد ساكن ماه (مرد افسانهای كه در ماه زندگی میكند و وقتی ماه كامل است چهرهاش دیده میشود) نزدیك شدن سفینه را نگاه میكند تا اینكه سفینه در چشم او فرو میرود!
ستارهشناسان از سفینه خارج میشوند و طلوع زمین را از دور تماشا میكنند. در حالی كه آنها از خستگی سفر به خواب رفتهاند، یك ستارهی دنبالهدار عبور میكند، دب اكبر با ستارههایی كه چهرههای انسانی دارند ظاهر میشود، سیارهی پیر زحل از پنجرهای روی سیارهی حلقهدارش خارج میشود، و فیبی (الههی ماه) در حالی كه روی هلال ماه نشسته است ظاهر میشود. فیبی بارش برف را خبر میدهد و اخترشناسان از خواب بیدار میشوند.
آنها به یك غار بزرگ پناه میبرند و در آنجا با قارچهای غولآسا مواجه میشوند. یكی از آنها چترش را باز میكند و چتر بهسرعت در زمین ریشه میگیرد و خودش به قارچ غولآسای دیگری تبدیل میشود. در این لحظه ناگهان یكی از بیگانههای ساكن ماه از راه میرسد، اما بهراحتی توسط یكی از ستارهشناسان كشته میشود. ظاهراً این موجودات با وارد كردن یك ضربهی سخت منفجر میشوند. اما این تازه اول كار است و با پیدا شدن سروكلهی بیگانههای بیشتر، اخترشناسان محاصره و دستگیر میشوند. بیگانهها آنها را به كاخ پادشاهشان میبرند اما یكی از ستارهشناسان خودش را از بند آزاد میكند و با كوبیدن پادشاه روی زمین او را از بین میبرد. آنها به سوی سفینهشان فرار میكنند و سوار آن میشوند ولی یكی از بیگانهها در لحظهی آخر میكوشد تا سفینه را متوقف كند. سفینه به سمت زمین سقوط میكند و بیگانه را هم به دنبال خود میكشد. جشنی برای بازگشت فضانوردان به پا میشود و بعد از نمایش بیگانهی اسیرشده، از مجسمهای رونمایی میشود كه این شعار روی آن نقش بسته است: «كار و سختكوشی بر همه چیز فائق میشود».
ژرژ ملییس، فیلمساز و شعبدهباز فرانسوی، به طور كلی به عنوان اولین فردی شناخته میشود كه به پتانسیل ژرژ ملییس فیلم داستانی پی برد.
تولید فیلم
1. دورنما: ژرژ ملییس، فیلمساز و شعبدهباز فرانسوی، به طور كلی به عنوان اولین فردی شناخته میشود كه به پتانسیل ژرژ ملییس فیلم داستانی پی برد. او پس از حضور در اولین پردهبرداری عمومی از «كینهتوسكوپ» (Kinetoscope) برادران لومیر در دسامبر 1895، یك آپارات و چند فیلم را از یك آزمایشگر فیلم، رابرت دبلیو. پل خریداری كرد و نمایش آنها را در سالن خودش، تماشاخانهی روبر/ هودین (Théâtre Robert-Houdin) در پاریس آغاز كرد. او با یادگیری و مطالعهی شیوهی عملكرد آپارات پل، توانست این دستگاه را اصلاح كند و از آن به عنوان یك دوربین سردستی استفاده كند. او ساختن فیلمهای كوتاهش را با این دوربین از ماه مه سال 1896 آغاز كرد و همان سال كمپانی «استار فیلم» را تأسیس كرد. ملییس ابتدا با ساختن فیلمهای مستند كوتاهی كه «برشی از زندگی روزمره» تلقی میشدند و به ضبط صحنهها و حوادث واقعی میپرداختند، به گرایش و مسیر همواری روی آورد كه برادران لومیر آن را جا انداخته و محبوب كرده بودند. اما ملییس در همان اولین سالها بهتدریج از این نوع فیلمسازی فاصله گرفت و به ژانر كمتر رایج و بهمراتب خلاقانهتری رو آورد؛ فیلمهای داستانی ساختگی كه او scènes composées نامید و آنها را با طراحی و چینش صحنههای مختلف میساخت. این فیلمهای داستانی بهشدت تحت تأثیر تجربیات ملییس از كارهایش در تماشاخانهی خودش و فعالیتهایش به عنوان یك شعبدهباز بود؛ و البته كاملاً وامدار دانش و آشنایی او با سنت نمایشی محبوب فرانسه «فیری» (féerie: گونهای از نمایشهای فرانسوی كه برای پیرنگهای فانتزی و وجوه بصری چشمگیرشان، از جمله صحنهپردازیهای پرهزینه و افكتهای مكانیكی سر صحنه، معروف بودند. فیریها با موسیقی، حركات موزون، پانتومیم، آكروبات و تغییرشكلهای جادویی كه حاصل كار طراحان و تكنسینهای صحنه بود، تركیب میشدند تا داستانهای اخلاقی و ملودرامگونهشان را با استفادهی گسترده از عناصر فراطبیعی برای تماشاگران بازگو كنند). سفر به ماه محصول چنین رویكرد نمایشیای بود با میزانسن استیلیزهای كه یادآور سنتهای نمایشی سدهی نوزدهم است.
این فیلم با یك دوربین ثابت فیلمبرداری شد كه نمای نقطهنظر تماشاگری را به ذهن میرساند كه در تماشاخانه نشسته است و نمایشی را نظاره میكند (ملییس در ساخت فیلمهای مستندش اغلب دوربینش را حركت میداد ولی برای ساختن فیلمهای داستانیاش تصمیم گرفت با دوربین ثابت كار كند چون فكر میكرد این رویكرد تئاتری برای فیلمهای داستانی كه در استودیو ساخته مناسبتر است). در سال 1897 بود كه ملییس استودیوی خودش را در مانتریل، سن دنیس ساخت؛ ساختمانی گلخانهمانند با دیوارها و سقفی شیشهای كه اجازه میداد نور خورشید تا جایی كه ممكن بود به داخل بتابد. این ایدهای بود كه توسط اغلب استودیوهای عكاسی از دههی 1860 به بعد اجرا میشد. ملییس این استودیو را با همان ابعاد تماشاخانهاش ساخت تا صحنهپردازیهای فیلمهایش را بهتر انجام دهد. او در تبلیغاتی كه برای فیلمهایش انجام میداد با افتخار تفاوت میان فیلمهای خلاقانهاش و مستندهای واقعگرایی كه همقطارانش همچنان مشغول ساختن آنها بودند را این طور توضیح میداد: «این فیلمهای فانتزی و هنری صحنههای نمایشی را بازتولید میكنند و ژانر كاملاً متفاوتی با چشماندازهای معمول از خیابانها و مردم واقعی را شكل میدهند.» ملییس در خلال سالهای 1896 تا 1913 حدوداً 520 فیلم ساخت كه در ژانرها و زیرژانرهای مختلف و گستردهای قابلدستهبندی هستند از جمله فانتزی، كمدی، تبلیغاتی، هجویه، درام تاریخی، اقتباس ادبی، ملودرام و سفرهای خیالی.
2. منابع الهامبخش: وقتی در سال 1930 از ملییس دربارهی منابع الهامش برای ساختن این فیلم سۆال شد، او از رمانهای «از زمین تا ماه» و «دورتادور ماه» ژول ورن نام برد. مورخان سینمایی كه اولین آنها نویسندهی فرانسوی اواسط قرن بیستم ژرژ سادول بود، بارها از رمان «اولین انسانها در ماه» اثر اچ. جی. ولز هم به عنوان یكی از منابع الهام فیلم نام بردهاند؛ رمانی كه ترجمهی آن به زبان فرانسه چند ماه پیش از ساخته شدن فیلم ملییس روانهی بازار كتاب شد. سادول اشاره كرد كه نیمهی اول فیلم (تا شلیك سفینهی گلولهای) از رمانهای ژول ورن و نیمهی دوم آن (ماجراهای ستارهشناسان روی كرهی ماه) از رمان ولز الهام گرفته شده است. علاوه بر این منابع ادبی، پژوهشگران سینمایی مختلفی هم به تأثیرپذیری قابلتوجه ملییس از آثار دیگری، بهخصوص اپرت (اپرای سبك و سرگرمكننده) ژاك افنباخ با عنوان «سفر به ماه» (كه پارودی رمانهای ژول ورن بود) اشاره كردهاند و حتی لحن پارودیك فیلم را ناشی از این اپرت دانستهاند.
3. ساخت فیلم: سفر به ماه تا زمان خودش بلندترین فیلم ملییس بود و تولید پرهزینهاش سه ماه به طول انجامید. بودجهی ده هزار فرانكی و زمان تولید طولانی فیلم در آن دوره كاملاً غیرمعمول بود. فیلمبرداران به صورت كارگران روزمزد كمپانی «استار فیلم» با ملییس همكاری میكردند. آنها علاوه بر فیلمبرداری، كارهای متفرقهای مثل طراحی صحنه و كمك به تولید فیلم را هم در كمپانی ملییس انجام میدادند. طبق گفتههای ملییس در خاطراتش از تولید فیلم، بیشتر هزینهی فیلم صرف اجرای صحنهها و بهخصوص لباسهای ویژهی بیگانههای فیلم شد. خود ملییس بیشتر كارهای اولیهی مربوط به طراحی لباسها و اندام بیگانهها را انجام داد و برای تكمیل و اجرای آنها از سایر متخصصان كمك گرفت. بیشتر جلوههای ویژهی سفر به ماه مثل اغلب فیلمهای ملییس، با استفاده از تكنیك «توقف/ ترفند» (stop trick) خلق شد كه در آنها فیلمبرداری متوقف میشد و بعد از ایجاد تغییرات مناسب در صحنه (از جمله جایگزینی یا اضافه و كم كردن عنصری از صحنه) فیلمبرداری دوباره از سر گرفته میشد.
بخش سینما و تلویزیون تبیان
منبع : ماهنامه سینمایی فیلم / رضا حسینی