فکرهایی درست و اساسی

برای خواندن مقاله ی قبل اینجا کلیک کنید.

در دنیای پیچیده امروز تنها یک چیز قابل پیش‌بینی است و آن یک چیز، پیش‌بینی ناپذیر بودن همه چیز است. لازمه زندگی درست در جهانی که پیوسته درحال تغییر و تحول است، توانمندی در تفکر است.

در دنیای متلاطم و پرچالش امروز که شناسایی درست از نادرست و حقیقت از مجاز به دشواری انجام میشود، داشتن مهارت تشخیص و جداسازی آنها از یکدیگر ، یکی از رمزهای موفق زیستن است.

اندیشه مستقل و مستقلانه فکر کردن

از نظر تفکر و نوع نگاه به دنیا، ما بسیار شبیه به الگوهای والدین خودمان فکر می کنیم. وقتی کوچک هستیم وابسته به والدینمان هستیم و تحت تأثیر نگاه آنها به جهان قرار می گیریم.

معلم های ما نیز ما را تحت تأثیر قرار می دهند. گاهی وقت ها هم برادر و خواهر، دوستان، کتاب ها، رادیو، تلویزیون، روزنامه ها، اینترنت و.. ما را تحت تأثیر قرار می دهند.

مستقلانه فکر کردن به این معنا نیست که درست همان کاری را که می خواهیم انجام دهیم، بلکه به معنی آن است که با آگاهی از اصول اجتماعی (هنجارها و ارزش های اجتماعی) و شرایط یک موقعیت، یک تصمیم آگاهانه و مستقل برای خودمان بگیریم.

این نوع تصمیم گرفتن به معنی فدا کردن خودمختاری و استقلال فکری شخصی نیست، بلکه به معنی ادغام خودمان در ساختارهای اجتماعی است.

پرسش های زیر می توانند نمونه‌ای از پرسش های متداول برای تقویت اندیشه مستقل باشند:

• چرا این حرف درست است؟

• دلیل درستی این عقیده یا باورچیست؟

• آیا مرجع قدرت صاحب صلاحیت است؟ آیا معتبر وقابل اعتماد است؟

• آیا شخص دیگری این نظر را قبول دارد؟

• آیا افراد صاحب نظر دیگر با این نظرموافق هستند یا مخالف؟

• اساس و مبنای شواهد و دلایل چیست؟

• آیا شواهد از این نتیجه گیری حمایت می کنند؟

• آیا این شواهد را می توان طور دیگری تفسیر کرد؟

• آیا دیگران نیز همین نظر را دارند یا احتمال دارد که ادراک ما تحریف شده یا اشتباه باشد؟

• آیا توضیح دیگری برای این تجربه می تواند وجود داشته باشد؟

هفت قاعده برای تقویت تفکر انتقادی

تفکر انتقادی، یک مهارت نسبی است و هیچ کس نمی تواند ادعا کند که آن را به طور کامل فراگرفته و بکار می¬بندد. همه افراد از درجات مختلفی از این مهارت برخوردارند، اما اغلب آنها نمی¬دانند چگونه این استعداد را در خودشان کشف و شکوفا نمایند.

راهبردهایی که در این مقاله به آن اشاره شده است به شما کمک می کند تا بتوانید مهارت های تفکر از جمله شیوه تفکر انتقادی را در خودتان بهبود ببخشید:

1) همواره سطح بهینه‌ای از شک گرایی داشته باشید؛ شک گرایی، داشتن این باور است که دانش و بصیرت، سخت بدست می آید. شک گرایی در قالب یک نگرش بدین معنا است که فرد معتقد باشد که هر ایده جدیدی که به وی ارائه می شود ، ممکن است اشتباه باشد ، تا زمانی که شواهد مستدل و معقولی برای صحت آن فراهم آید.

به اطلاعات جدیدی که دریافت می کنید بر اساس ظاهر آنها اعتماد نکنید. بلکه قبل از پذیرش، آنها را به دقت بررسی و موشکافی کنید.

این حساسیت به ویژه در مورد ادعاهایی که به نظر قابل تردید می رسند و یا با تجربیات واقعی شما سازگار نیستند، ضروری است. اگر افراد یا گروه هایی ادعا کنند که می توانند به شما نیروی مافوق بشری را آموزش دهند، شما را به سرعت ثروتمند کنند، یا به شما کمک کنند تا در زمان اندک و بدون هیچ تلاشی چاق یا لاغر شوید، شما باید در اینگونه موارد به شدت شک گرا بوده و به آسانی ادعاهای آنها را نپذیرید؛ بلکه از آن ها بخواهید شواهد کافی در حمایت از ادعاهایشان ارائه دهند.

2) به دنبال داده‌های محکم و بنیادی باشید، نه فرضیات، استدلال‌ها و نتایج؛ داده ها، اطلاعات خام راجع به دنیا هستند. هرگونه استدلال یا نتیجه گیری ، به داده ها یا اطلاعات خام نیاز دارد. اگر فردی سعی داشته باشد ایده ای را بدون پشتوانه ای از داده های عینی و باورکردنی به شما ارائه دهد، نباید آن را بپذیرید مگر اینکه این قبیل داده‌ها وجود داشته باشند.

3) تا زمانیکه داده و اطلاعات کافی در دسترس ندارید، هیچ نتیجه ای نگیرید؛ چیزهای زیادی در دنیا وجود دارند که ما نمی توانیم به سادگی آنها را تأیید کنیم. در مواردی که داده کافی برای نتیجه‌گیری وجود نداشته باشد، تنها پاسخ قابل قبول "نمی دانم" است.

پذیرش این موضوع برای اغلب افراد دشوار است. به نظر میرسد که طبیعت انسان بر این باور است که دادن هر گونه پاسخی بهتر از پاسخ ندادن است. اما این تنها نگرشی ساده لوحانه و نادرست است. نتیجه گیری یا اظهارنظر راجع به چیزی که اطلاع کافی در آن زمینه ندارید هم خودتان را گمراه می‌کند و هم دیگران را نسبت به ایده ها و استدلال های شما نامطمئن می سازد.

4) در جستجوی فرض‌ها و اصلاح آنها باشید؛ فرض‌ها، داده هایی هستند که زیربنای استدلال هایی را تشکیل می دهند که کاملا روشن و صریح ارائه نمی شوند. هر استدلالی در ابتدا بر پایه فرض ها گذارده می شود، چون بشر از دانستن همه چیز ناتوان است.

حتی استدلال هایی که توسط دانشمندان ارائه می شوند، بر مبنای فرض هایی مطرح می گردند که از امکان اثبات برخوردار نیستند. اکثر حقایق علمی بوسیله آزمایش مورد تحقیق قرار می گیرند، اما بدیهی است که هیچ آزمایشی کامل و بی‌عیب نخواهد بود. علیرغم زمان بسیاری که برای آزمودن یک فرضیه صرف می‌کنید، نمی توانید آن را در همه شرایط بیازمایید. دیر یا زود، شما باید فرض کنید تنها به این دلیل که فرضیه شما در برخی شرایط خاص صحیح است، پس در سایر شرایط نیز صادق خواهد بود. دانشمندان همچنین فرض می کنند که آینده نیز همانند گذشته جریان خواهد داشت.

5) از موقعیت‌هایی که ممکن است نتیجه شما غلط از آب درآید، غافل نشوید؛ همانطور که پس از گرفتن یک نتیجه خاص، بدنبال موارد و موقعیت هایی هستید که با نتیجه¬گیری شما جور باشد، باید در جستجوی موقعیت هایی نیز برآیید که احتمالاً این نتیجه با آنها ناسازگار باشد. اگر به چنین موقعیت¬هایی برخورد نکردید، احتمالا به اندازه کافی برای یافتن آنها سعی نکرده‌اید.

هرگاه می پذیرید که چیزی درست است، حتماً از طریق جستجوی افرادی که با آن ایده موافق نیستند، تفکر خود را به چالش بکشانید. نظر آنها را با حفظ بی طرفی کامل بشنوید و آنها را برای آزمون مجدد باورهای خودتان بکار ببندید.

6) تلاش کنید تا بر سوگیری‌های شخصی‌تان غلبه نمایید؛ همه افراد از سوگیری‌ها، ارزش ها و باورهای شخصی برخوردارند که می توانند قضاوت های آنها را تحت تاثیر قرار دهد. شما باید جدا سعی کنید که در حین ارزیابی اطلاعات جدید، تا جایی که ممکن است درونیات خودتان را دخالت ندهید. در برابر ایده ها و داده های جدیدی که دریافت می کنید، از همان ابتدا موضع نگیرید؛ بلکه نسبت به آنها تواضع داشته و همواره آگاه باشید که غیر ممکن است که فردی همه چیز را بداند و همیشه درست بگوید (حق با او باشد). اطلاعات را با دیدگاهی بی‌طرفانه و بر پایه ارزش داده¬ای که به شما می دهند، دریافت کنید و دنیای درونی خودتان را وارد آنها نسازید.

7) در رویارویی با داده های جدید، حاضر باشید که نتایج خود را تغییر دهید؛ این نگرش، در نوع خود قابل تحسین است. همه ما تصمیم گیرندگان ناکامل و فناپذیری هستیم که تنها بر اساس پاره‌ای از داده هایی که واقعاً نیاز داریم، به نتیجه گیری می پردازیم. این واقعیت را بپذیرید که همه ما ایده ها و باورهای زیادی داریم که نادرست هستند. وقتی دنیا به شما ثابت می کند که تا کنون باور غلطی را در ذهن خود پرورانده‌اید، پذیرا بوده و حاضر باشید تا آن باور غلط را تغییر داده یا اصلاح کنید و از تعصبات خشک و ناروا  نسبت به عقایدتان اجتناب کنید.

ویژگی‌های افراد دارای تفکر نقادانه

افرادی که در تفکر نقادانه توانمند می شوند ویژگی های مشترکی دارند که برخی از مهمترین این ویژگی ها عبارتند از:

* داشتن روحیه پرسشگری

* خودنقدپذیری

* داوری و ارزیابی به دور از قضاوت، تعصب و لجبازی.

* هیچ چیز را بدون دلیل و تفکر، نه می پذیرد و نه رد می‌کنند.

* از منابع مختلف اطلاعات مناسب و دقیقی درباره موضوع و پدیده مورد نظر به دست می‌آورند.

* دید وسیع، گسترده و همه جانبه ای به مسائل و پدیده ها دارند.

* یکسونگر نیستند و به مسائل و پدیده ها از جنبه های مختلف نگاه می کنند.

* قدرت ارزیابی و تحلیل موضوع های مختلف را دارند.

* با ذهن باز و متفکرانه به مسائل و پدیده ها نظر می دهند.

* گوینده ای متفکر و منطقی و شنونده ای فعال هستند.

* از این موضوع آگاه هستند که حقیقت نزد همگان است و  نمی‌توان حقیقت را  همیشه نزد یک نفر جست.

* در عین کل نگری جزئی نگر هستند.

* به دلیل تفکر به مسائل آتی به جای توجه به مسائل آنی معمولا فریب دیگران را نمی خورند.

راهکارهایی برای پرورش تفکر نقادانه

* نسبت به پدید های دور و بر خودتان حساسیت و دقت بیشتری به خرج بدهید.

* همه چیز را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید. دیده‌ها، شنیده‌ها و باورهای خودتان را نقد کنید و به سادگی آنها را نپذیرید و رد هم نکنید.

* با طرح سوال های خوب به کسب اطلاعات بیشتر درباره موضوع‌ها و پدیده‌ها بپردازید.

* برای مسائل راه‌حل‌های متفاوتی وجود دارد. هر کسی که یک چیز را می بیند ده چیز دیگر را از دست می‌دهد. تحمیل راه‌حل خود یا دیگران به عنوان راه‌حل نهایی، منطقی نیست.

* اسارت در بند احساس‌ها، هیجان‌ها و قضاوت‌های عجولانه، تعصب و خودنمایی درباره مسائل و پدیده ها راه به حقیقت نمی برد.

* پیش از پاسخ گفتن فکر کنید. دو بار اندازه بگیرید و یکبار قیچی کنید.

* تفکر مسئولانه خود و دیگران را قدر بدانیم و مشوق خوبی برای تفکر نقادانه دیگران باشیم.

* به راحتی از عقاید و باورهای خود دست برندارید و زود تسلیم نشوید.

* با دیگران به بحث بنشینید و به جای قضاوت کردن، مشاهده‌ها و ارزیابی‌های خود را بیان کنید.

به دیگران اجازه ابراز عقیده بدهید.

کاربردهای مهارت تفکر نقادانه

توانمند شدن در مهارت تفکر نقادانه به معنی کاربرد آن در زندگی روزانه فرداست. بخشی از این کاربردها عبارتند از:

• با استفاده از تفکر نقادانه هر فرد از میان اطلاعات و پیشنهادهای فراوانی که پیش روی اوست، پیشنهادهای سالم  و به‌جا را از پیشنهادهای ناسالم و نابه‌جا تشخیص می دهد.

• تفکر نقادانه به فرد کمک می کند تا به اطلاعات اساسی برای تصمیم گیری اثربخش دست یابد.

• مهارت تفکر نقادانه راه حدس و گمان را بر روی فرد می بند و به او برای یافتن حقیقت کمک می کند.

• مهارت تفکر نقادانه باعث پیش بینی پذیر تر شدن اعمال و رفتار افراد می شود و افراد کمتر اشتباه می کنند و یا کمتر با احساس عمل می کنند.

• مهارت تفکر نقادانه از آسیب ها و انحراف های اجتماعی جلوگیری می کند.

سرور حاجی سعید

بخش خانواده ایرانی تبیان

مطالب مرتبط:

نگرش مثبت ، زندگی زیباتر

اجازه داری اشتباه کنی!

زندگی شطرنجی

بهینه سازی زندگی در چند قدم

تصمیم گیری ، گام اول موفقیت