تبیان، دستیار زندگی
اندیشمندان اسلامی همواره کوشیده اند به تناسب توانایی ها و ادراکات خود مباحث اعتقادی را بصورت عقلی و مستدل و برپایه ی معقول مطرح نمایند که در این میان متکلمان و حکمای الهی دو گروه اصلی و مشهور در این راستا هستند.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شیوه حکما در طرح مباحث خداشناسی!

خداشناسی

شیوه ی اندیشمندان اسلامی در بیان مباحث اعتقادی با یکدیگر متفاوت است گروهی از ایشان به نام متکلمین شیوه ای غیر از حکمای اسلامی و الهی اتخاذ نموده اند. این نوشتار می کوشد به بیان تفاوتها میان این دو گروه در بیان مباحث اعتقادی و نیز تفاوتهای ماهوی خود این دو گروه بپردازد.


متکلمان اسلامی

ایشان گروهی از اندیشمندان اسلامی هستند که از حدود قرن 4 هجری به بررسی مسائل عقلی در حوزه ی اعتقادات و مباحث نظری پرداخته اند. متکلمان خود به گروههای مختلفی تقسیم می شوند که از مهمترین آنها دو گروه اشاعره پیروان اشعری و معتزله هستند. شیوه ی پرداختن متکلمان به مباحث عقلی و نظری در بسیاری از موارد استفاده از جدل بوده است از این رو اختلاف نظرهای ایشان در تفسیر آیات الهی و نیز برخی مباحث اعتقادی ناشی از رویکرد جدلی آنها به چنین مباحثی بوده است. در حوزه ی مباحث اعتقادی به طور کلی 4 بخش قابل تصور است.

بخش های اعتقادات

نخست خداشناسی است که در صدر مباحث اعتقادی قرار دارد و خود زیر مجموعه های بسیاری دارد و مباحث بسیاری را شامل می شود. پس از آن بحث های پیامبر شناسی و نبوت است و سپس مباحث امام شناسی در ادامه ی مباحث پیامبر شناسی قرار دارد. بخش آخر در مباحث اعتقادی معاد شناسی است که بدین ترتیب مجموعه ی کاملی از مباحث اعتقادی فراهم می شود این مجموعه برگرفته از آموزه های قرآنی و نیز تعالیم نبوی رسول اکرم صلی الله علیه وآله و سلم است و از این رو همه ی اندیشمندان اسلامی بدان پایبند می باشند.

اندیشمندان اسلامی همواره کوشیده اند به تناسب توانایی ها و ادراکات خود مباحث اعتقادی را بصورت عقلی و مستدل و برپایه ی معقول مطرح نمایند که در این میان متکلمان و حکمای الهی دو گروه اصلی و مشهور در این راستا هستند

حکمای اسلامی

گروه دیگری از اندیشمندان اسلامی حکما و فلاسفه الهی اسلامی هستند که با زمینه ی میراث عقلی و حکمی یونان کوشیده اند عقل را به معنای حقیقی آن و در قالب برهانی آن در تبیین مباحث اعتقادی به کار گیرند، از این رو حکمای الهی شیوه ی برهانی و یقینی را به کار می برند و آموزه های قرآنی و روایی را بدین شیوه اتخاذ می نمایند. شیعیان بعلت وسعت دامنه ی بهره گیری ایشان از آموزه های اسلامی بواسطه ی وجود معصومین علیه السلام و نیز استحکام عقلی معارف شیعی موفق شده اند روش حکمی و عقلی را به شیوه ی برهانی و یقینی در مباحث اعتقادی به کار برند. از این رو به ویژه هر چه از قرون اولیه فاصله می گیریم غنای مباحث اعتقادی در شیعیان را بیشتر مشاهده می کنیم تا جایی که در قرن 11 با شخصی نظیر ملا صدرای شیرازی مواجهیم که نه تنها یک متکلم شیعی که فیلسوف و حکیمی الهی است که به شیوه ای عقلانی و برهانی مباحث اعتقادی را مورد تبیین و بررسی قرار می دهد.

خداشناسی در اعتقادات

اگر بگوییم خداشناسی در مباحث اعتقادی مهم ترین جایگاه را دارد سخنی به گزاف نرانده ایم چرا که مباحث خدا شناسی زمینه و پایه ی بسیاری دیگر از اصول اعتقادی نبوت و امامت و معاد است. اما در میان متکلمان و حکمای اسلامی در طرح مباحث خداشناسی بعلت تفاوت دیدگاهها و شیوه های ایشان در طرح و پرداخت مباحث اختلافاتی به چشم می خورد. آگاهی از شیوه ی طرح مباحث خداشناسی توسط متکلمان و نیز حکمای الهی سبب می شود افق وسیعی از بحث های خداشناسی در اصول اعتقادی در برابر دیدگان ما گشوده شود.

ایمان

مباحث خداشناسی نزد متکلمین

متکلمین معمولا در مورد خدا شناسی چهار بحث را مطرح می کنند که عبارتند از:

1-    اثبات صانع

2-    توحید صانع

3-    صفات ثبوتیه خداوند

4-    صفات سلبیه حق تعالی

آنگاه بحث جداگانه ای را تحت عنوان عدل الهی مطرح می نمایند و راجع به عدل و حکمت الهی و قضا و قدر و جبر و اختیار و انسان و مسئولیت و تکلیف و فلسفه ی بلاها و مصائب در این باب بحث می کنند. اما فلاسفه ی الهی شیوه ی دیگری در طرح مباحث خداشناسی دارند!

شیوه ی حکما در طرح مباحث خداشناسی

حکمای الهی بعلت تفاوت نگاه شان در جزئیات و حتی در برخی موارد اساسی مباحث خداشناسی شیوه ی طرح مباحث  را به گونه ای دیگر ارائه می دهند. ایشان در بحث های خداشناسی کلا سه بحث دارند که به ترتیب عبارتند از:

1-    اثبات واجب الوجود بذاته

2-    بیان صفات جمال و جلال حق تعالی

3-    بیان افعال الهی بجای طرح مباحث عدل الهی

از جمله اندیشمندان بزرگ شیعی که به این شیوه به طرح مباحث خداشناسی در اصول اعتقادات پرداخته اند خواجه نصیر الدین طوسی است.

مباحث خدا شناسی زمینه و پایه ی بسیاری دیگر از اصول اعتقادی نبوت و امامت و معاد است

کتاب اعتقادی خواجه نصیر

خواجه ی طوسی (ره) که در قرن 7 می زیسته و مدفن شریف او در جوار حرم ملکوتی امام کاظم علیه السلام است از جمله بزرگان شیعی است که به طرح مباحث اعتقادی در حوزه ی خداشناسی به صورت ویژه ای می پردازد .مهم ترین کتاب خواجه در اعتقادات، تجرید الکلام یا تجرید العقاید است که به علت اهمیت جایگاه مباحث اعتقادی شروح بسیاری توسط اندیشمندان اسلامی برآن نوشته شده است که از مهم ترین این شروح، کشف المراد از علامه حلی (ره) است که تا عصر کنونی نیز همچنان از قوت و اعتبار آن کاسته نشده است .یکی دیگر از شروح تجرید العقاید، شوارق الالهام است که توسط عبدالرزاق لاهیجی (ره) نگاشته شده است لاهیجی از شاگردان ملاصدراست و در شرح این کتاب کاملا به شیوه ی حکمای الهی گام برداشته است.

پایان سخن ...

از مجموع آنچه در طرح مباحث اعتقادی و به ویژه خداشناسی بیان شد معلوم می شود که اندیشمندان اسلامی همواره کوشیده اند به تناسب توانایی ها و ادراکات خود مباحث اعتقادی را بصورت عقلی و مستدل و برپایه ی معقول مطرح نمایند که در این میان متکلمان و حکمای الهی دو گروه اصلی و مشهور در این راستا هستند.

ن. رادفر                 

بخش اعتقادات شیعه تبیان


منابع و مآخذ:

1-    تجرید العقاید – خواجه طوسی (ره)

2-    کشف المراد – علامه حلی (ره)

3-    ترجمه کشف المراد – علی محمدی

4-    شوارق الالهام – عبدالرزاق لاهیجی (ره)

5-    محاضرات فی الالهیات – آیت الله سبحانی

مطالب مرتبط:

خداشناسى، هدف خلقت

راههای بیشمار خداشناسی!

فطرت خداشناسى

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.