امتیازات تفسیر منهج الصادقین

منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تفسیر قرآن به زبان فارسی تالیف ملا فتح‌الله کاشانی است و از تفاسیر شیعه در قرن دهم هجری می‌باشد. تا سی چهل سال اخیر، تنها تفسیر فارسی متداول بود. ملا فتح‌الله کاشانی در تفسیر خود، مباحث مختلف کلامی، فقهی، ادبی و غیره را مطرح کرده است؛ اما مۆلف بیشتر بر استفاده از روایات اهل بیت در تفسیر خود اهتمام داشته؛ چنان که، برخی این تفسیر را از تفاسیر مأثور به شمار آورده‌اند. این تفسیر مشتمل بر مطالب اخلاقی و عرفانی و از لحاظ تمثل و استشهاد به اشعار فارسی، قابل ملاحظه است.

 

تفسیر منهج الصادقین

این کتاب تفسیر قرآن به زبان فارسی است و از تفاسیر شیعه در قرن دهم هجری می باشد. تا سی چهل سال اخیر، تنها تفسیر فارسی متداول بود.

این تفسیر در چند جلد بزرگ در تبریز چاپ سنگی شده که نسخه مورخه 983 ق، از این کتاب از مخطوطات کتابخانه آستان قدس می باشد.

معرفی اجمالی نویسنده

نویسنده تفسیر منهچ الصادقین، مرحوم ملا فتح الله فرزند ملا شکرالله کاشانی است. او عالمی بزرگ، فقیه، محقق، متکلم و مفسر متبحّر و از بزرگان شیعه در اواخر قرن دهم هجری می باشد.

ملا فتح الله از شاگردان "علی بن حسن زواری" است که به واسطه او از "محقق کرکی" روایت می کند.

این مفسر از برجستگان علمای دربار شاه طهماسب صفوی بود که در تمام علوم دینی متداوله، متبحر و خصوصاً در تفسیر، بحری بی پایان است که تألیفات بسیاری نیز دارد و غالب تالیفاتش، به زبان فارسی است.

انگیزه مفسر

انگیزه نویسنده، لزوم نگارش تفسیری بوده ‌است برای فارسی زبانان، نه بیش از اندازه مفصل و نه بسیار مختصر، با اسلوب زبانی و لغاتی که ملال‌ انگیز نباشد و نیز موافق باورها و عقاید امامیه و شامل آثار و اخبار اهل بیت باشد.

منابع تفسیر

ملا فتح‌الله کاشانی در تفسیر خود نظریات تفسیری بیضاوی و زواره‌ای و نیز مباحث زمخشری در کشاف و طبرسی در مجمع البیان را آورده ‌است و از تفسیر تبیان شیخ طوسی و تفسیر ابوالفتوح رازی و همچنین از تفسیر جرجانی معروف نیز استفاده کرده ‌است.

وی همچنین گاه سخنان عرفانی مشاهیر متصوفه، مانند: قشیری و سلمی، را در لا به لای تفسیر خود آورده‌ است.

وی هر جا که مناسب دیده، روایات و اخباری را هم از کتب مختلف حدیثی اعم از شیعه و اهل سنت ذکر نموده ‌است.

ملا فتح الله کاشانی تفسیر خویش را بر مبنای جواهرالتفسیر کاشفی سامان داده است و 80 درصد عبارات جدای روایات شیعی، با متن جواهرالتفسیر یکسان است.

روش تفسیر

نام کامل آن «منهج الصادقین فی الزام المخالفین»، از تفاسیر ارزشمند شیعی که به زبان فارسی روان و سلیس (به تناسب قرن دهم هجری) نگاشته شده و در میان علاقمندان به قرآن، رواج فراوانی دارد.

تفسیر منهج همانند «روض الجنان» تفسیری جامع است که عهده دار پرداختن به تمامی قرآن بوده و مۆلف، از ابعاد مختلف فرهنگ اسلامی سخن رانده و در پرتو آیات الهی، حقایق گوناگونی را عرضه کرده‌ است.

ملا فتح اللّه با توجه به تفاسیر معتبری نظیر کشاف زمخشری، انوار التنزیل بیضاوی، مجمع البیان طبرسی و با استفاده از تفسیر ابوالفتوح رازی آن را تألیف کرده‌ است و از تفسیر اخیر بهره فراوان برگرفته و گاه عبارات را عیناً نقل می‌کند.

وی منهج الصادقین را در پنج مجلّد ترتیب داده و اخیراً در ده مجلد معمولی عرضه شده‌است. وی این تفسیر را در سال 982 ق به انجام رسانیده‌ است.

مفسر پیش از آغاز تفسیر سوره حمد، ده فصل قرار داده‌است که در آن از مقدمات تفسیر و علوم قرآنی، سخن می‌گوید.

1. فصل اول: در یاد کرد نام های قاریان

2. فصل دوم: در ذکر نام‌های قرآن و معنای سوره و آیه

3. فصل سوم: در توضیح صحیح‌ترین قول در اعداد آیات قرآن و فایده دانستن آن

4. فصل چهارم: تبیین معنای تفسیر و تأویل

5. فصل پنجم: توضیح حدیث: «نزل‌القرآن علی سبعة احرف...»

6. فصل ششم: در توضیح معنای تفسیر به رأی

7. فصل هفتم: در مصونیت قرآن از تحریف

8. فصل هشتم: در تبیین این که، قرآن در زمان پیامبر مدون بوده است

9. فصل نهم: در بیان اعجاز قرآن

10. فصل دهم: در یاد کرد روایاتی که در ترغیب بر خواندن و فرا گرفتن قرآن وارد شده‌است.

از امتیازات این تفسیر:

از امتیازات این تفسیر آن است که تمام سوره‌های قرآن را در برمی‌گیرد. امروزه، با پیشرفت علوم مختلف و نگارش تفسیرهای متفاوت، نمی‌توان به صورت قطع از تفسیر «منهج الصادقین» به عنوان بهترین یاد کرد، اما می‌توان به جرأت گفت؛ یکی از بهترین کتاب‌های تفسیر قرآن کریم است. لذا برخی از علما به خواندن آن سفارش کرده‌اند.

و سخن علامه شعرانی:

مرحوم علامه شعرانى در مقدمه تفسیر «منهج الصادقین» در ارتباط با ابعاد مختلف آن با اشاره‏ به منابع مۆلف می‌نویسد‏: «غالب تفسیر بیضاوى را مندرج ساخته است و بسیارى از نکات تفسیر کشاف را نیز، از تفسیر مجمع البیان بسیار نقل کرده است، نه از شواهد و حجت‌ها و تحقیقات علمى آن، بلکه از قصص و تواریخ موجود در مجمع البیان، از تفاسیر نیز به تفسیر تبیان و ابوالفتوح مراجعه کرده است، و گاه سخنان عرفانى از بزرگان و مشاهیر متصوّفه نقل نموده است؛ ... مۆلف در نقل عبارات دیگران، گاه از خود، توضیحات و شروح و شواهدى افزوده است و در این گونه موارد، آن ‌را نقل به معنا باید شمرد ... در تقریر اصول دین و عقاید شیعه و مسائل مناسب آن، چنان متین و مستحکم و صریح و معقول سخن می‌راند که گویى از مردم دو قرن بیشتر است؛ ... لذا می‌توان اقوال او را در این مباحث، حجت دانست».

چاپ و نشر

این تفسیر (منهج الصادقین) مکرر چاپ شده و چاپ آخر آن در ده مجلد به تحقیق ابوالحسن شعرانی در سال های 41-1340 شمسی به شیوه حروفی و مجدّداً در ده مجلد در سال 1351 شمسی در تهران به تحقیق علی اکبر غفاری، با مقدمه و پاورقی ابوالحسن مرتضوی چاپ و نشر شده است.

منابع:

کتابخانه طهور

ویکی پدیا (دانشنامه آزاد)

سایت اسلام کوئیست

مطالب مرتبط:

راه‏كارها و ابزارهاى فهم و تفسیر قرآن

یك تفسیر، یك حكایت

فراسوی ترجمه